Upadłość firmy – kompendium wiedzy

Na początku warto zająć się samym terminem „upadłość”. Czym tak naprawdę jest? Co prawda polskie przepisy nie definiują pojęcia upadłości firmy wprost, ale w obiegu funkcjonują zbliżone objaśnienia. Według nich jest to szereg czynności prowadzonych wobec dłużnika, który stał się niewypłacalny, mających charakter egzekucyjny. Celem postępowania jest zatem spłata zobowiązań upadłego. Nie jest to zatem definicja z potocznym rozumieniem tego słowa jako synonimu bankructwa. Z Prawa upadłościowego można też wyprowadzić równoległą formułkę. Upadłość to proces polegający na dochodzeniu należności od danego dłużnika przez wszystkich wierzycieli jednocześnie.

Właściciel firmy zagrożonej upadłością powinien wiedzieć, z czym będzie wiązać się decyzja o złożeniu wniosku. Zasadniczo w wyniku przeprowadzenia procedur przedsiębiorstwo zazwyczaj przestaje istnieć – działalność zostaje rozwiązana. W rzadkich przypadkach w ramach tzw. przygotowanej likwidacji dochodzi do sprzedaży jednostki, która zaczyna funkcjonować z nowym kierownictwem. Zazwyczaj jednak biznes trzeba zamknąć. Ogłoszenie upadłości firmy powoduje przejście całego jej mienia pod zarząd syndyka. Jego obowiązkiem jest sprawne spieniężenie składników majątku i rozdział uzyskanej sumy między wierzycieli.

Zastanawiasz się, jakie czynniki mogą zaprowadzić firmę w stan upadłości? Istnieje wiele przyczyn niewypłacalności przedsiębiorstw. Niektóre leżą poza jego wpływem – są to tzw. czynniki zewnętrzne. Należą do nich np. ogólna sytuacja gospodarcza w kraju, polityka fiskalna państwa, inflacja czy spadki popytu w branży prowadzenia działalności, a także dynamiczny rozwój technologiczny, gospodarczy i społeczny. Otoczenie firmy to jednak nie wszystko. O tym, jak radzi sobie biznes, decydują w przeważającym stopniu uwarunkowania wewnętrzne. Firmy w upadłości najczęściej wskazują następujące wyjaśnienia:

• błędy w zarządzaniu, brak strategii rozwoju, zbyt szybkie tempo wzrostu;
• brak weryfikacji kontrahentów (patrz podtytuł „Jak sprawdzić, czy firma jest w upadłości?”);
• oparcie całej działalności na jednym produkcie/usłudze (brak dywersyfikacji);
•  zbyt duże inwestycje;
• niezmotywowani pracownicy (np. z powodu niskich wynagrodzeń);
• błędy w polityce finansowej (np. brak wnikliwej analizy informacji finansowo-księgowych).

Prawo upadłościowe precyzuje, wobec kogo można stosować zapisy ustawy. Głównym warunkiem pozwalającym na ogłoszenie upadłości firmy jest jej niewypłacalność. Już używaliśmy tego pojęcia, ale nie powiedzieliśmy jeszcze, co dokładnie oznacza. Dłużnik jest niewypłacalny, kiedy nie ma możliwości regulowania wymagalnych zobowiązań finansowych, a stan ten utrzymuje się dłużej niż 30 dni. Warto dodać, że zobowiązania wymagalne to te, których termin płatności minął, a nie są ani umorzone, ani przedawnione. Wobec osób prawnych lub jednostek posiadających osobowość prawną przepisy dodają jeszcze jedną przesłankę. Jest to sytuacja, w której wartość zobowiązań podmiotu przekracza sumę składników jego majątku przez czas przekraczający dwadzieścia cztery miesiące.

Kiedy już wiadomo, że przedsiębiorstwo spełnia wyżej opisane warunki, trzeba podjąć kroki w kierunku ogłoszenia upadłości firmy. Ważne, aby zrobić to w ciągu trzydziestu dni od wystąpienia stanu niewypłacalności. Taki obowiązek nakłada na dłużników Prawo upadłościowe. Niedotrzymanie terminu grozi konsekwencjami. A zatem jak ogłosić upadłość firmy? Pierwszym krokiem, po stwierdzeniu wystąpienia przesłanek, jest złożenie wniosku o upadłość firmy. Dokument przygotowujemy z uwzględnieniem wytycznych wymienionych w dziale II ustawy Prawo upadłościowe. Wraz z wnioskiem trzeba dokonać opłaty sądowej oraz uiścić zaliczkę na koszty postępowania. Później pozostaje oczekiwanie na decyzję sądu – to jedyny organ uprawniony do tego, aby ogłosić upadłość firmy.

Wiedziałeś, że warunki ogłoszenia upadłości firmy dopuszczają możliwość złożenia wniosku przez podmioty inne niż sam dłużnik? Prawo upadłościowe stanowi, że może to zrobić każdy z wierzycieli dłużnika. W kwestii zagadnienia „czy pracownicy mogą ogłosić upadłość firmy?” pozostaje więc ustalić, czy zalicza się ich do grona wierzycieli? Odpowiedź na oba pytania jest twierdząca. Zobowiązanie łączące dłużnika i pracownika na mocy stosunku pracy powoduje, że podwładny ma prawo żądania spełnienia określonego świadczenia w zamian za wykonywaną pracę. Pracownik może zatem pełnić funkcję wierzyciela swojego pracodawcy. Co za tym idzie, pracownicy mogą ogłosić upadłość firmy – ściślej mówiąc, złożyć do sądu wniosek o upadłość.

Wnioski o upadłość firmy będą nieskuteczne zawsze wtedy, gdy warunki opisane w odpowiednich regulacjach prawnych nie zostaną spełnione. W praktyce gospodarczej mówi się o tzw. zdolności upadłościowej, czyli po prostu możliwości ogłoszenia upadłości. Posiadają ją przede wszystkim przedsiębiorcy w rozumieniu zapisów Kodeksu cywilnego. Prawo upadłościowe można zastosować także dla spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, prostych spółek akcyjnych i spółek akcyjnych nieprowadzących działalności gospodarczej, wspólników spółki partnerskiej i wspólników spółek osobowych odpowiadających za zobowiązania podmiotu całym majątkiem. Nie można natomiast ogłosić upadłości np. uczelni czy funduszy inwestycyjnych. Co ciekawe, wyłączenie dotyczy też spółki cywilnej jako całości (ale nie jej wspólników). Osoby, które nie posiadają zdolności upadłościowej (osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej), mogą ogłosić upadłość na zasadach uproszczonych. Jest to tzw. upadłość konsumencka, dostępna teraz również dla właścicieli jednoosobowych działalności gospodarczych. Zdolność upadłościową posiadają zatem osoby fizyczne, prawne i jednostki organizacyjne ze zdolnością prawną prowadzące we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową.

Dostałeś propozycję współpracy, ale masz wątpliwości co do kondycji finansowej potencjalnego kontrahenta? Zastanawiasz się, czy w takiej sytuacji nawiązanie współpracy będzie bezpieczne dla Twojego przedsiębiorstwa? Firma zagrożona upadłością wcale nie musi zbankrutować, ale oczywiście istnieje takie ryzyko. Dlatego z punktu widzenia własnego interesu, lepiej nie podejmować współpracy z podmiotem, któremu grozi niewypłacalność. Unikniemy w ten sposób wielu nieprzyjemnych konsekwencji. Oczywiście, że w razie ogłoszenia upadłości firmy, której jesteśmy wierzycielem, możemy dochodzić swoich praw w sądzie. Jednak znacznie lepiej zawczasu uniknąć takiej konieczności, oszczędzając sobie czasu, pieniędzy i stresu. Nie masz pewności, że w procesie upadłościowym odzyskasz całą swoją należność. Może zdarzyć się tak, że mimo wydatków poniesionych na wytworzenie dóbr lub usług nie otrzymasz za nie zapłaty. W ten sposób narażasz się na straty, których można było uniknąć.

Co oznacza upadłość firmy? Jest to proces, który pociąga za sobą szereg konsekwencji. Najdotkliwiej i najszybciej odczuwalna jest kwestia utraty kontroli nad przedsiębiorstwem. Sądowe zatwierdzenie wniosku o upadłość firmy powoduje, że jej mienie przechodzi pod zarząd syndyka, tworząc masę upadłości. Kolejnym następstwem jest bezskuteczność czynności prawnych dokonywanych przez firmę w stanie upadłości. Co ciekawe, zasada ta działa wstecz. Mówimy tutaj o procedurach, które mogłyby uszczuplić masę upadłości. I tak darowizny z majątku firmy, dokonane do roku przed ogłoszeniem upadłości, będą nieważne.

Upadłość firmy – i co dalej? Nie zapominajmy o tym, że bankructwo dużych przedsiębiorstw odciska swoje piętno także na ich otoczeniu zewnętrznym. Skutkiem upadłości firmy jest bowiem utrata pracy przez osoby w niej zatrudnione. W przypadku dużych zakładów pracy może nastąpić znaczący wzrost bezrobocia w regionie. Dochodzi do tego także widmo przerwania łańcucha dostaw dla kontrahentów. Warto jednak podkreślić, że upadłość ma też pozytywne skutki. Procedury przeprowadza się w taki sposób, aby zaspokoić w jak największym stopniu roszczenia wierzycieli – to często niemożliwe w przypadku innych sposobów dochodzenia roszczeń.

Z biznesowego punktu widzenia nawiązywanie współpracy z partnerami zagrożonymi niewypłacalnością niesie za sobą duże ryzyko. Aby uchronić się przed nieprzyjemnymi konsekwencjami, przed podpisaniem umowy warto zweryfikować sytuację potencjalnego kontrahenta. Jak sprawdzić upadłość firmy? Jest kilka stron internetowych, które to umożliwiają:

• Monitor Sądowy i Gospodarczy (MSiG),
• Krajowy Rejestr Zadłużonych (KRZ),
• Krajowy Rejestr Sądowy (KRS),
• Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej (CEIDG),
• Lista Upadłości MGBI.

Często wystarczą szczątkowe informacje, takie jak nazwa firmy, numer KRS, imię i nazwisko właściciela czy adres siedziby przedsiębiorstwa. Warto zweryfikować kilka źródeł danych – pamiętaj, że nie wszystkie rejestry aktualizowane są na bieżąco! Powyższa lista przyda się w przypadku upadłości już ogłoszonych. W Twojej głowie pewnie pojawiło się zatem pytanie, co jeśli wniosek dopiero został złożony? W takiej sytuacji najlepszym wyjściem będzie zasięgnięcie informacji w sądzie – jeśli znasz adres siedziby firmy, bez trudu zidentyfikujesz właściwy organ.

Wniosek o upadłość firmy to ostateczne rozwiązanie dla tych, których przerosła trudna sytuacja finansowa. Upadłość firmy a zobowiązania – co dzieje się z długami? Aby skutecznie wyegzekwować należne pieniądze, wierzyciele powinni zgłosić swoje roszczenia do syndyka w terminie 30 dni od daty ogłoszenia upadłości. Co ciekawe, takie sądowe postanowienie powoduje, że wszystkie zobowiązania pieniężne upadłego stają się wymagalne – nawet te, których termin płatności jeszcze nie minął. Z dniem ogłoszenia upadłości również zobowiązania majątkowe dłużnika przekształcają się w płatne zobowiązania pieniężne.

Omawiając kwestię „upadłość firmy a długi”, należy pamiętać o nadrzędnym celu prowadzenia klasycznego postępowania upadłościowego – jest nim zaspokojenie roszczeń wierzycieli. Trochę inaczej sprawa ma się w przypadku upadłości konsumenckiej, gdzie czynności ukierunkowane są na oddłużenie upadłego. Zobowiązania regulowane są według zatwierdzonego przez sąd planu spłaty, ułożonego w taki sposób, aby spłacić jak największą część długów upadłego przedsiębiorstwa. Po jego wykonaniu sąd stwierdza ten fakt i postanawia o umorzeniu pozostałych zobowiązań. Nie wszystkie długi można jednak „odpuścić” upadłemu – wyjątek stanowią np. świadczenia alimentacyjne czy odszkodowawcze.

Pracownicy firmy w stanie upadłości nie są w najłatwiejszej sytuacji – często nagle tracą pracę, nawet mimo odrębnych przepisów ochronnych. Istnieją jednak regulacje zabezpieczające ich interesy w sytuacji, gdy pracodawca ogłosi upadłość firmy. A zaległe pensje – czy obejmuje je ochrona? Wierzytelności z tytułu stosunku pracy są egzekwowane z urzędu. To oznacza, że syndyk wpisuje je na listę zobowiązań upadłego bez konieczności zgłaszania ich przez pracowników. Dodatkowo należą do zobowiązań spłacanych z masy upadłości w pierwszej kolejności. Kolejnym zabezpieczeniem jest Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych – z jego środków wypłaca się pracownikom świadczenia, jeśli majątek przedsiębiorstwa okaże się niewystarczający.

Dowiedzieliśmy się, jak sprawdzić upadłość firmy przed rozpoczęciem współpracy. Ale co jeśli biznes, z którym już współpracujemy, stanie się niewypłacalny? Wszelkie wierzytelności trzeba zgłosić syndykowi w terminie 30 dni od daty ogłoszenia upadłości dłużnika – inaczej odzyskanie pieniędzy będzie niemożliwe. Należne są również odsetki, ale tylko te naliczone do dnia ogłoszenia upadłości. Jeśli firmy mają wobec siebie wzajemne zobowiązania, Prawo upadłościowe daje możliwość potrącenia wierzytelności upadłego z wierzytelnością wierzyciela. Można to zrobić, jeśli oba zobowiązania istniały przed dniem ogłoszenia upadłości. W przypadku umów o świadczenia wzajemne syndyk za zgodą sądu może wykonać zobowiązanie upadłego, w zamian żądając tego samego od drugiej strony kontraktu. Ma też możliwość odstąpienia od takiej umowy.

Ogłoszono upadłość firmy – i co dalej? Jaka jest sytuacja pracowników? Rzeczywistość jest taka, że prawo daje możliwość wypowiedzenia umowy wszystkim pracownikom upadłego. Dotyczy to także podwładnych przebywających na zwolnieniach lekarskich.

Prawo nie zabezpiecza przed zwolnieniem żadnego z pracowników upadłej firmy – nawet tych, których w innych okolicznościach obejmują tzw. okresy ochronne. Nie inaczej jest z osobami w wieku przedemerytalnym. Wraz z rozwiązaniem umowy o pracę nabywają oni jednak prawo do pobierania świadczeń przedemerytalnych. Jest to rozwiązanie dostępne dla osób, które ukończyły obniżony o cztery lata wiek emerytalny.

Co oznacza upadłość firmy będącej pracodawcą dla przyszłych mam? Ich również nie obejmuje ochrona przed zwolnieniem. Jeśli przedsiębiorstwo upadło, można wypowiedzieć umowę o pracę każdej kobiecie w ciąży – niezależnie od tego, czy przebywa obecnie na zwolnieniu lekarskim, czy też nie. Kobiety spodziewające się dziecka mogą jednak liczyć na szczególny rodzaj ochrony. Przysługuje im (do dnia porodu) prawo do otrzymywania świadczeń w wysokości zasiłku macierzyńskiego. Płatnikiem jest w tym wypadku ZUS.

Kiedy decydujemy się na upadłość firmy, a długi są znaczące, pojawia się pytanie – na kogo spada obowiązek wykonania świadczeń? Skoro nie zostają umorzone kredyty, a pieczę nad majątkiem firmy przejmuje syndyk, to on zajmuje się spłatą wszystkich zobowiązań. Bank udzielający finansowania również obowiązuje trzydziestodniowy termin na zgłoszenie syndykowi swoich roszczeń. Ten ma obowiązek umieścić wierzytelność w planie spłaty, a następnie (w miarę możliwości) uregulować należność z masy upadłości.

Pracownice, zarówno będące w ciąży, jak i przebywające na urlopach macierzyńskich po urodzeniu dziecka, mogą zostać zwolnione. Taką możliwość prawo daje jedynie w przypadku ogłoszenia upadłości firmy lub jej likwidacji. Czy to oznacza, że kobieta zostanie bez środków do życia? Na szczęście prawodawstwo zabezpiecza ją przed tym problemem. Zasiłek macierzyński, mimo zwolnienia z pracy, nadal należy się świeżo upieczonej mamie, a obowiązek jego wypłaty należy do ZUS.

Co przepisy mówią o sytuacji, w której firma w stanie upadłości jest w trakcie leasingu? Według Prawa upadłościowego syndyk może taką umowę rozwiązać z dniem ogłoszenia upadłości, przy czym zgodę koniecznie wyrazić musi sędzia. Ale to, czy leasing zostanie zakończony, zależy od indywidualnych okoliczności związanych z sytuacją danej firmy. Celem postępowania upadłościowego jest spłata jak największej części długów upadłego. W gestii syndyka leży więc rozważenie, czy przedwczesne zakończenie umowy leasingu będzie w danej sprawie najkorzystniejsze.

Gdy pracodawca ogłasza upadłość firmy, pytanie „i co dalej?”, zapewne prawie zawsze pojawia się w głowach zatrudnionych. Prawo pracy pozwala rozwiązać z każdym z nich umowę o pracę. Co jeśli nie znajdą od razu innych stanowisk? Pozostaną bez środków do życia? Okazuje się, że przysługuje im prawo do zasiłku dla bezrobotnych na zwykłych zasadach. Co to oznacza? Pracownicy, którzy otrzymali od pracodawcy wypowiedzenie, mogą pobierać świadczenie od dnia rejestracji. Jeśli jednak rozwiązanie umowy nastąpiło za porozumieniem stron, to czas oczekiwania na zasiłek wynosić będzie aż 90 dni od dnia rejestracji.

Co z zasiłkiem dla samych przedsiębiorców? Nie otrzymają go, jeśli korzystali ze zwolnienia ze składek w czasie, w którym firma została zamknięta. Świadczeń nie będą mogli pobierać też przedsiębiorcy, którzy płacili preferencyjne składki ZUS.

Co oznacza upadłość firmy dla jej wierzycieli? Jeśli należą Ci się jakiekolwiek świadczenia pieniężne od upadłego, droga postępowania jest tylko jedna. Ponieważ ogłoszenie upadłości wstrzymuje postępowania egzekucyjne, nie da się w ten sposób dochodzić należności. Trzeba to zrobić poprzez syndyka. Zgłoszenie roszczeń nie może jednak nastąpić później niż miesiąc po dacie ogłoszenia upadłości. Jeśli się spóźnisz, Twoje pieniądze mogą zwyczajnie przepaść. Zgłoszenie roszczeń syndykowi powoduje, że wierzyciel zostaje uwzględniony w planie spłaty i powinien otrzymać udział w środkach pochodzących z likwidacji masy upadłości.

Firma w upadłości może rozwiązać umowę z każdym pracownikiem – i zazwyczaj tak się dzieje. Wszyscy zatrudnieni w upadłym przedsiębiorstwie z reguły muszą szukać nowej pracy. Ponadto można skrócić okres wypowiedzenia do jednego miesiąca kalendarzowego. Jeśli do tego dojdzie, pracownikom należy się jednak odszkodowanie. Co więcej, w spółkach zatrudniających powyżej 20 osób zwolnionym osobom przysługuje prawo do odprawy odpowiednio według stażu pracy.

Bankructwo przedsiębiorstwa to przyczyna wielu stresów dla wszystkich jego interesantów. Zwłaszcza w kwestii upadłości firmy jednoosobowej, która często jest marką osobistą właściciela i wiele dla niego znaczy. Dobra wiadomość jest jednak taka, że po ogłoszeniu upadłości nic nie stoi na przeszkodzie, aby otworzyć nowy biznes. Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej sąd stosuje tylko w rzadkich przypadkach – np. wtedy, gdy do upadłości doszło wskutek rażącego niedbalstwa.

Ogłoszenie upadłości firmy to często tzw. zło konieczne. Chociaż nie da się jej uniknąć i trzeba zgłosić ją do sądu, bo taki obowiązek nakładają na nas przepisy. To jednak nie oznacza, że ma same złe strony. Jedną z zalet upadłości firmy jest wstrzymanie postępowań egzekucyjnych będących w toku. Od dnia ogłoszenia, wierzyciele mogą dochodzić swoich należności jedynie na drodze procesu upadłościowego, zgłaszając je do syndyka. Kolejny plus to możliwość umorzenia całości lub części długów, których nie udało się spłacić z masy upadłości. Zgłoszenie wniosku o upadłość pozwala członkom zarządu spółek uchronić się od ponoszenia odpowiedzialności za zobowiązania podmiotu majątkiem prywatnym. Proces upadłościowy jest też prowadzony w ujęciu holistycznym – brane są pod uwagę wszystkie aspekty działalności przedsiębiorstwa, dzięki czemu powstaje dostosowany do jego możliwości plan spłaty.

Upadłość firmy – ile trwa? Cały proces może zająć nawet kilka lat i jest to przejaw będący jedną z jego największych wad. Kolejnym minusem jest przejęcie zarządzania firmą przez syndyka – właściciele i zarząd tracą kontrolę nad majątkiem. Niektóre prawne formy prowadzenia działalności przewidują też odpowiedzialność za długi firmy majątkiem osobistym. Taka sytuacja może mieć miejsce np. w przypadku spółki komandytowej, w której – jeśli masa upadłości jest niewystarczająca – komplementariusz odpowiada mieniem prywatnym bez ograniczeń.