Umorzenie kredytu – co trzeba wiedzieć?

Bank może, ale nie musi umorzyć część lub nawet część długu kredytowego – zależy to jednak tylko i wyłącznie od jego dobrej woli. Wydawałoby się w związku z tym, że umorzenie długu bankowego jest niemożliwe – w końcu dlaczego bank miałby zgodzić się na poniesienie strat? W praktyce jednak zdarzają się sytuacje, w których rzeczywiście można liczyć na chociaż częściowe umorzenie zobowiązania. Należą do nich:

• śmierć małżonka i w związku z tym zmniejszenie dochodów;
• trwała utrata zdolności do pracy;
• poważna choroba, niepełnosprawność;
• utrata mienia w wyniku katastrofy (pożaru, klęski klimatycznej).

Dlaczego bank może być w określonych okolicznościach skłonny do zmniejszenia długu? Windykacja, a ostatecznie sądowe dochodzenie roszczeń jest uciążliwe, kosztowne i długotrwałe. Pewnym rozwiązaniem jest odsprzedaż długu firmie windykacyjnej, ale w ten sposób możliwe jest odzyskanie zaledwie niewielkiej części długu.

Częściowe umorzenie długu bankowego osobom (np. kredytu hipotecznego po śmierci jednego z małżonków), które znalazły się w bardzo trudnej sytuacji i nie rokują szybkiej poprawy może paradoksalnie być dla banku korzystne. Niższy dług oznacza niższe raty, a więc łatwiejszą spłatę. W związku z tym jest znacznie większa szansa, że nieumorzona część zobowiązania zostanie spłacona, a bank nie będzie na udzieleniu kredytu aż tak bardzo stratny.

Negatywnie na możliwość umorzenia długu bankowego wpłynie fakt posiadania wielu innych zobowiązań, a także to, jakim majątkiem dysponuje dłużnik. Jeśli majątek jest wystarczająco duży, aby ściągnąć z niego dług, jest mało prawdopodobne, że wniosek o umorzenie kredytu zostanie zaakceptowany.

Zaciągnięte zobowiązanie nie znika ani nie jest automatycznie umarzane wraz ze śmiercią kredytobiorcy. W związku z tym obowiązek jego spłaty spada na spadkobierców zmarłego. Jeśli spadek zostanie przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza, długi trzeba będzie spłacić do wysokości odziedziczonego majątku. Po przyjęciu spadku wprost na dziedzicu spoczywa obowiązek spłaty całości zobowiązania, nawet jeśli przewyższa ono wartość odziedziczonego majątku.

Wobec tego czy umorzenie kredytu po śmierci kredytobiorcy jest możliwe? Tak, ale tylko częściowo i, jak wspomniano już powyżej, zależne jest to od dobrej woli banku. Wyjątkiem jest kredyt studencki, który omówiony zostanie dokładniej w dalszej części tego artykułu.

Bank może zgodzić się na częściowe umorzenie kredytu po śmierci kredytobiorcy, jeśli spadkobiercy znajdują się w złej sytuacji finansowej i nie są w stanie uregulować zobowiązania, a windykacja długu byłaby zbyt kosztowna.

Pierwsze kredyty mieszkaniowe udzielane po przemianie ustrojowej od 1990 roku nazywa się czasami kredytami „starego portfela”. Były one zaciągane przede wszystkim przez spółdzielnie mieszkaniowe na budowę lokali mieszkalnych, a później spłacane przez lokatorów. W związku z panującą w tamtych czasach hiperinflacją były to kredyty niezwykle drogie, których spłata okazała się niezwykle trudna.

Problem ten rozwiązało państwo, umożliwiając umorzenie skapitalizowanych odsetek oraz zadłużenia z tytułu przejściowego wykupu odsetek od kredytu zaciągniętego do 31 maja 1992 roku po 20 latach terminowej i regularnej spłaty zobowiązania. Z jednej strony było to dobre rozwiązanie, a z drugiej – spowodowało nowe trudności jako, że umorzone zobowiązanie trzeba było wskazać jako przychód w rocznym rozliczeniu podatkowym.

Kredyt studencki nazywa się często najtańszym kredytem w Polsce. Nie sposób nie zgodzić się z tym stwierdzeniem: nie dość, że rozpoczyna się jego spłatę dopiero 2 lata po ukończeniu studiów, to jeszcze odsetki są bardzo niskie. Ucieszyć może też fakt, że prawo dopuszcza częściowe lub nawet całkowite umorzenie kredytu studenckiego.

Częściowe umorzenie kredytu studenckiego jest możliwe z powodu:

• ciężkiej sytuacji życiowej;
• ukończenia studiów w grupie najlepszych studentów.

Ciężka sytuacja życiowa interpretowana jest w szczególności jako:

• utrata przez kredytobiorcę lub jego małżonka źródła dochodu, stwarzająca konieczność korzystania ze świadczeń pomocy społecznej (np. zasiłku dla bezrobotnych);
• doznanie szkody na skutek klęski żywiołowej lub pożaru;
• choroba kredytobiorcy lub członka jego rodziny;
• konieczność sprawowania opieki nad niepełnosprawnym bądź chorym członkiem rodziny.

To, jaka część kredytu zostanie umorzona z powodu ciężkiej sytuacji życiowej, zależne jest od indywidualnych okoliczności.

Studenci, którzy ukończyli studia z bardzo dobrymi wynikami również mogą liczyć na częściowe umorzenie zobowiązania, niezależnie od ich sytuacji finansowej. Umorzone może zostać:

• 20% kredytu – dla grupy od 5,01% do 10% najlepszych studentów;
• 35% kredytu – dla grupy od 1,01% do 5% najlepszych studentów;
• 50% kredytu – dla grupy do 1% najlepszych studentów.

Całkowite umorzenie kredytu studenckiego może nastąpić w razie:

• śmierci kredytobiorcy;
• trwałej utraty zdolności do spłaty zobowiązań;
• braku prawnej możliwości dochodzenia roszczeń.

Brak prawnej możliwości dochodzenia roszczeń oznacza sytuację, w której nie da się wyegzekwować spłaty zobowiązania (ponieważ na przykład kredytobiorca nie pracuje, nie ma żadnych nieruchomości ani wartościowych ruchomości), wszystkie ścieżki zostały wyczerpane i dalsze próby dochodzenia roszczeń wiązałyby się z niepotrzebnym ponoszeniem kosztów.

Zarówno w przypadku chęci całkowitego, jak i częściowego umorzenia długu, kredytobiorcy muszą złożyć wniosek w tej sprawie do Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Należy dołączyć do niego wszelkie dokumenty, które potwierdzają zasadność wniosku (zaświadczenie rektora uczelni o ukończenie studiów w gronie najlepszych studentów, dokumentację medyczną, akt zgonu).

Upadłość konsumencka to rozwiązanie, na które z roku na rok decyduje się coraz więcej osób. Ma ono za zadanie oddłużenie tych konsumentów, którzy popadli w długi nie z własnej winy (żeby wniosek został zaakceptowany, konsument nie mógł stać się niewypłacalny umyślnie albo w wyniku rażącego niedbalstwa), przy jednoczesnym zaspokojeniu potrzeb ich wierzycieli.

Jeśli sąd pozytywnie rozpatrzy wniosek o upadłość konsumencką, może albo od razu umorzyć zobowiązania bez ustalania planu spłaty wierzycieli, albo ustalić plan spłaty i umorzyć zobowiązania dopiero po jego wykonaniu. To pierwsze rozwiązanie stosuje się jedynie w przypadku, kiedy nie ma możliwości, aby dłużnik w jakikolwiek sposób spłacał zobowiązania (np. nie ma pracy i jest niepełnosprawny).

Niektóre rodzaje długów, takie jak długi alimentacyjne i zobowiązania do naprawienia szkody, która wynikała z popełnienia przestępstwa lub wykroczenia stwierdzonego prawomocnym wyrokiem, nie podlegają umorzeniu w procesie upadłości konsumenckiej.

Umorzenie egzekucji komorniczej może być całkowite (w takim wypadku przerywana jest całość egzekucji, czyli na przykład i egzekucja z wynagrodzenia, i z nieruchomości) lub częściowe (na przykład umorzenie egzekucji z nieruchomości i kontynuowanie egzekucji z wynagrodzenia).

Sam fakt, że egzekucja komornicza została umorzona to wbrew pozorom nie powód do szczególnej radości. Umorzenie egzekucji komorniczej to bowiem nie to samo, co umorzenie kredytu. Nie zwalnia ono z uregulowania należności, a po prostu oznacza, że z tej czy innej przyczyny egzekucja jest w danym momencie zaniechana. Dług jednak nie znika.

W każdej chwili egzekucja może być wznowiona, na przykład kiedy wierzyciel znajdzie inną kancelarię komorniczą i zdecyduje się skorzystać z jej usług (ponieważ na przykład wcześniejsza kancelaria nie radziła sobie dostatecznie dobrze ze ściągnięciem długu). Do umorzenia egzekucji komorniczej, a następnie jej wznowienia, może dojść, kiedy dłużnik, który wcześniej był całkowicie niewypłacalny, ustabilizuje swoją sytuację finansową i wejdzie w posiadanie mienia, które będzie można zająć.

Wydawać by się mogło, że umorzenie kredytu nie jest źródłem przychodu. W końcu w jego wyniku nic nie jest nam przekazywane. Jednak inaczej postrzega to Urząd Skarbowy, który zwraca uwagę na fakt, że dzięki kredytowi uzyskaliśmy dodatkowe fundusze, a jeśli został on umorzony i nie musimy ich zwracać, to się dzięki temu wzbogacamy.

Co to oznacza w praktyce? Umorzenie kredytu należy wykazać w rocznym zeznaniu podatkowym jako źródło przychodu. Czynność tą ułatwi PIT-8C, którego możemy się spodziewać od banku po umorzeniu zobowiązania.

Umorzenie kredytu może być dla wielu osób kołem ratunkowym, które pozwoli im wyjść z opresji. Nie jest jednak tak łatwo do niego doprowadzić – mogą na nie liczyć tylko osoby w bardzo trudnej sytuacji. Wyjątkiem jest częściowe umorzenie kredytu studenckiego, które dla najlepszych studentów może mieć miejsce nawet w przypadku stabilnej sytuacji finansowej.

Jeśli mamy problemy z terminową spłatą zobowiązania, warto rozważyć złożenie do banku wniosku o częściowe umorzenie kredytu. W skrajnej sytuacji można również rozważyć upadłość konsumencką.