Po jakim czasie przedawniają się długi i czym to skutkuje?

Przedawnienie długu oznacza, że od powstania długu minął określony czas, a wierzyciel nie podjął działań w celu jego odzyskania. To, po ilu latach dług ulega przedawnieniu, zależy od rodzaju zobowiązania.

Dług przedawniony wciąż formalnie istnieje, ale dłużnik może się od niego legalnie uchylić. Zmiany wprowadzone w 2018 roku sprawiły, że obecnie sąd może z urzędu sprawdzić, czy dług uległ przedawnieniu. Wcześniej musiał o to wnioskować dłużnik, co prowadziło do sytuacji, w których osoby spłacały już przedawnione zobowiązania, nie mając świadomości, że mogły tego uniknąć.

Należy jednak pamiętać, że nawet po przedawnieniu sąd w wyjątkowych przypadkach może nakazać spłatę długu. Kluczowa jest tutaj zasada „jeśli wymagają tego względy słuszności”, co oznacza, że decyzja zależy od oceny sędziego i okoliczności konkretnej sprawy.

Jak już zostało napomknięte, dług przedawnia się po określonej ilości lat, o ile w tym czasie wierzyciel nie będzie próbował go od dłużnika uzyskać. Jest kilka określonych działań, które przerywają bieg przedawnienia długu. Od momentu ich nastąpienia bieg zlicza się od nowa.

Należą do nich:

• rozpoczęcie mediacji z dłużnikiem,
• wykonanie jakichkolwiek czynności w danej sprawie przed sądem – przede wszystkim wniesienie pozwu,
• zaakceptowanie długu przez dłużnika.

Należy pamiętać, że nawet długotrwała cisza ze strony wierzyciela nie oznacza, że zapomniał on o długu i nie będzie się o niego upominał. Nie warto więc ignorować zobowiązań i liczyć, że problem sam się rozwiąże poprzez przeterminowanie długu. Zazwyczaj okazuje się, że te 2, 3 czy 6 lat to bardzo dużo czasu, podczas którego wcześniej czy później bieg przedawnienia zostaje przerwany.

Warto wiedzieć, jak obliczać, kiedy dług ulega przedawnieniu. Nie jest to bowiem tak oczywiste, jak mogłoby się wydawać.

Początek biegu stanowi data, w której dług powinien zostać pierwotnie spłacony lub data podjęcia przez wierzyciela działań związanych z odzyskaniem długu. To faktycznie jest dość oczywiste i każdy mógłby się tego domyślić. Wyjątkiem są pod tym względem długi podatkowe. Bieg ich przedawnienia zaczyna się od końca roku kalendarzowego, w którym powinny one zostać uregulowane.

Inaczej jest z datą przedawnienia. Logika wskazywałaby, że będzie ona miała miejsce dokładnie rok, dwa, trzy czy sześć lat (w zależności od rodzaju długu) po tym, kiedy bieg został rozpoczęty. Dziwić może wobec tego fakt, że niezależnie od tego, w którym momencie roku bieg powinien się w teorii skończyć, długi przedawniają się zawsze z końcem danego roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata.

Co oznacza to w praktyce? Załóżmy, że dla jednego długu ustawowe 3 lata okresu przedawnienia minęły 25 stycznia 2025, dla drugiego 15 czerwca 2025, a dla trzeciego 9 grudnia 2025. We wszystkich tych przypadkach przedawnienie następuje wraz z końcem roku kalendarzowego 31 grudnia 2025.

Nie ma jednej wspólnej liczby dla wszystkich możliwych długów. To, kiedy dług się przedawnia, zależy od jego rodzaju. Są takie długi, które przedawniają się zaledwie rok, inne – aż 6 lat. Wobec tego co trzeba wiedzieć o tym, po ilu latach dług się przedawnia?

Najszybciej przedawniające się długi, już po upływie jednego roku, to:

• mandaty za przejazd komunikacją publiczną bez ważnego biletu,
• roszczenia z tytułu umowy przewozu,
• roszczenia z tytułu ustawy o Poczcie Polskiej (między innymi z powodu zaginionej przesyłki).

W tym miejscu należy podkreślić, że przedawniają się po roku jedynie mandaty związane z przejazdem komunikacją publiczną. Mandaty wystawione przez Policję lub Straż Miejską, na przykład za przekroczenie prędkości lub spożywanie alkoholu w miejscu publicznym, przedawniają się po dłuższym okresie, co wyszczególnione zostanie w dalszej części tego artykułu.

Są także takie długi, które przedawniają się po upływie 2 lat. Należą do nich:

• roszczenia z tytułu umowy o dzieło,
• debet na koncie,
• roszczenia odnośnie umowy sprzedaży,
• roszczenia przedsiębiorcy wobec kontrahenta z tytułu nieopłaconej faktury.

Najwięcej rodzajów długów przedawnia się po upływie 3 lat. Wtedy ma miejsce, chociażby przedawnienie długu bankowego, więc nie musisz dłużej zastanawiać się, czy długi bankowe się przedawniają. Są to konkretnie:

• roszczenia z tytułu umowy o pracę,
• niespłacone pożyczki,
• niespłacone kredyty,
• nieopłacony czynsz,
• roszczenia z tytułu działalności,
• niespłacone karty kredytowe,
• roszczenia za usługi telekomunikacyjne,
• mandat od Policji lub Straży Miejskiej,
• roszczenia wynikające z umowy ubezpieczeniowej.

Większość osób, które chcą wiedzieć, po ilu latach przedawnia się dług, zainteresuje właśnie ta kategoria, czyli długi przedawniające się po upływie 3 lat. Trzeba jednak być świadomym tego, że jest bardzo mało prawdopodobne, aby w ciągu 3 lat bank czy firma pożyczkowa nie zaczęła się upominać o zaległy dług, przerywając tym samym bieg przedawnienia.

Warto w tym miejscu wspomnieć jeszcze raz o długach podatkowych, które mają dwa różne okresy przedawnienia w zależności od tego, jakie są to rodzaje długów.

• długi podatkowe wynikające z indywidualnej decyzji, takie jak nieopłacone podatki od nieruchomości – przedawniają się po 3 latach,
• długi za nieopłacone podatki, które nie wymagały indywidualnej decyzji (podatek dochodowy, podatek VAT) – przedawniają się po 5 latach.

Kiedyś ogólny okres przedawnienia według Kodeksu Cywilnego wynosił aż 10 lat. Został on jednak uznany za zbyt długi i znacznie skrócony. Obecnie są dwa rodzaje długów, które przedawniają się po 6 latach. Mowa o:

• długach spadkowych,
• długach stwierdzonych prawomocnymi wyrokami sądu.

Nie raz można było w telewizji usłyszeć o dramatycznych sytuacjach, kiedy to po śmierci poważnie zadłużonej osoby później z tymi długami musieli sobie radzić jej spadkobiercy. Zdarzało się to często i niejedną osobę doszczętnie pogrążyło finansowo. Wobec tego w październiku 2015 roku zdecydowano się na wprowadzenie zmian w prawie, które pozwalają w dużej mierze uniknąć takich problemów.

Do wspomnianego października 2015 roku, jeżeli w przeciągu pół roku od śmierci danej osoby jej spadkobiercy nie ustosunkowali się w żaden sposób do spadku (nie odrzucili go ani nie przyjęli), automatycznie przyjmowali go w całości. Oznacza to, że odpowiedzialni byli swoim majątkiem za wszystkie długi tej osoby. Nawet jeśli nie odziedziczyli po niej nic, albo wartość odziedziczonego majątku była mniejsza od kwoty zadłużenia.

Obecnie wygląda to zupełnie inaczej. Nieustosunkowanie się do spadku w ciągu 6 miesięcy skutkuje wciąż automatycznym przyjęciem spadku, ale długi przejmuje się tylko do wartości odziedziczonego majątku. Oznacza to, że taki spadkobierca może być odpowiedzialny za długi tylko w takiej kwocie, którą pokryje odziedziczony majątek. Jeśli nie odziedziczył nic, to nie może być odpowiedzialny za żadne długi. Jeśli odziedziczył 1000 złotych, a dług wynosi 100 000 złotych, to musi z nich spłacić jedynie 1000. Jest to rozwiązanie, które zapewne wiele osób doceni.

Przedawnienie długu nie oznacza, że ten przestaje istnieć – formalnie roszczenie nadal obowiązuje, ale zyskuje istotne ograniczenia. Najważniejsze skutki to:

1. Brak możliwości przymusowej egzekucji – wierzyciel nie może iść do komornika ani zmusić dłużnika do zapłaty, jeśli dług jest przedawniony.
2. Odmowa sądu, jeśli dłużnik podniesie zarzut – jeżeli dłużnik wskaże, że roszczenie uległo przedawnieniu, sąd oddali powództwo.
3. Brak prawa dłużnika do zwrotu – jeśli dłużnik mimo przedawnienia spłaci dług, nie może domagać się odzyskania tych pieniędzy, bo dług formalnie nadal istnieje.

Innymi słowy, przedawnienie daje dłużnikowi narzędzie obrony, ale nie automatycznie kasuje zobowiązanie – wierzyciel nadal może próbować negocjować spłatę lub przypominać o długu, choć nie może go przymusowo wyegzekwować.

Wiedza o terminach przedawnienia jest przydatna, ale nie warto pokładać w niej nadziei na rozwiązanie problemów finansowych. Po zmianach w 2018 roku sąd sam sprawdza, czy dług uległ przedawnieniu, więc wierzyciele nie mogą już korzystać z niewiedzy dłużnika i częściej podejmują działania w celu odzyskania należności.

Liczenie na to, że dług sam się przedawni, zwykle kończy się rozczarowaniem. Zamiast ignorować wezwania i liczyć na upływ czasu, lepiej regulować zobowiązania na bieżąco lub próbować porozumienia z wierzycielem – np. rozłożyć dług na raty lub wydłużyć okres spłaty.

Mimo to znajomość terminów przedawnienia może się przydać, np. w przypadku długów spadkowych, kiedy wierzyciele często dochodzą swoich należności po wielu latach. W takich sytuacjach sąd może szybko stwierdzić przedawnienie, a wierzyciel ponosi koszty postępowania.

Nie wszystkie długi podlegają przedawnieniu. W Polsce wyjątki obejmują przede wszystkim roszczenia inne niż majątkowe, takie jak alimenty czy zobowiązania rodzinno-opiekuńcze, roszczenia związane z ochroną dóbr osobistych, roszczenia o zniesienie współwłasności oraz wynikające z prawa własności nieruchomości, a także roszczenia dotyczące szkód jądrowych i te powstałe w wyniku zbrodni wojennych, ludobójstwa czy zbrodni przeciwko ludzkości. W praktyce oznacza to, że wobec tych zobowiązań wierzyciel może dochodzić należności w dowolnym czasie.

Gdy wierzyciel przedstawi dowód na przerwanie biegu przedawnienia – np. dłużnik przyzna się do długu, zgodzi na ugodę albo ureguluje część zadłużenia, komornik może rozpocząć egzekucję. Jeśli jednak dług uległ przedawnieniu i żadne działania nie przerwały jego biegu, komornik nie ma podstaw prawnych, by go ściągać – w takiej sytuacji dłużnik może podnieść zarzut przedawnienia.

O przedawnianiu się długów słyszał niemal każdy, ale jest to sprawa na tyle skomplikowana, że już nie każdy wie, o co dokładnie w tym wszystkim chodzi.

Mimo wszystko przy odrobinie zaangażowania wiedzę na ten temat powinna być w stanie przyswoić nawet osoba będąca w dziedzinie prawa kompletnym laikiem. Chociaż nie warto w przedawnieniu długów pokładać ogromnych nadziei, może okazać się, że warto wiedzieć, po ilu latach przedawnia się dług, kiedy zaczyna biec termin przedawnienia i czym właściwie jest dług przedawniony. Wielu Polaków zwłaszcza zainteresować może to, po ilu latach ma miejsce przedawnienie długu bankowego.

Nie każdy zdaje sobie sprawę z tego, jak prawidłowo liczyć bieg przedawnienia długu oraz jakie działania ze strony wierzyciela (bądź dłużnika) mogą go przerwać. Również istotna może się nieraz okazać informacja na temat tego, jakie długi się nie przedawniają. Według obiegowej opinii można bowiem usłyszeć, że takich długów nie ma, a prawda jest zupełnie inna.