Kiedy umowa kredytu lub pożyczki będzie nieważna?

Umowę z bankiem czy profesjonalną firmą pożyczkową zawsze zawieramy w formie dokumentowej, ale w przypadku pożyczki od rodziny czy znajomych możemy czuć pokusę, aby oszczędzić czas i zawrzeć ją ustnie.

Trzeba jednak wskazać, że może to być niekiedy ryzykowne. Fakt, że pożyczkobiorca jest dla nas bliski, nie wyklucza sytuacji, w której wystąpi konflikt i będzie trzeba wkroczyć na drogę sądową, a wtedy umowa będzie bardzo wartościowa.

Ponadto nie każdy zdaje sobie sprawę z faktu, że istnieje prawny obowiązek, wskazany w Kodeksie cywilnym, aby zawierać w formie dokumentowej pożyczki prywatne na kwotę powyżej 1000 złotych (chociaż oczywiście, jeśli mamy taką chęć, możemy spisać umowę również dla pożyczki na kwotę kilkuset złotych).

Nie należy mylić formy dokumentowej z formą pisemną. Obecnie zawierając umowę pożyczki przez Internet, często nie otrzymamy fizycznej umowy do podpisu, a potwierdzimy wolę zaciągnięcia zobowiązania na przykład przelewem na kwotę 1 złotego. Nie jest to jednak niezgodne z prawem, ponieważ niewątpliwie zostanie nam przesłana umowa w formacie elektronicznym, mająca formę dokumentową.

Unieważnienie całości lub części umowy kredytu bądź pożyczki jest możliwe z wielu przyczyn. Musimy pamiętać, że nawet fakt, iż na coś się świadomie zgodziliśmy, wcale nie oznacza, że jest to wiążące. Prawo bowiem na wiele sposobów chroni nas nie tylko przez oszustwami i manipulacjami, ale także własną naiwnością czy brakiem wiedzy finansowej. Do przyczyn podważenia umowy mogą należeć:

• ustanowienie zabezpieczenia nieproporcjonalnego do kwoty długu (na przykład hipoteki na mieszkaniu przy pożyczce o wysokości 5 tysięcy złotych),
• znajdowanie się w umowie zapisów niezgodnych z prawem (przykładowo zapisu o odsetkach wyższych niż odsetki maksymalne określone ustawowo),
• błędy formalne (brak danych osobowych obu stron, podpisów),
• brak zgody osoby trzeciej, która byłaby odpowiedzialna za spłatę kredytu lub pożyczki (czyli zaciągnięcie kredytu przez osobę w związku małżeńskim z ustanowioną wspólnością majątkową bez zgody współmałżonka).

Co ciekawe, wcale sami nie musimy podnieść żadnego z tych argumentów, aby całość bądź część umowy została podważona. Jeśli na przykład znajdziemy się w sądzie z innej przyczyny związanej z rzeczoną pożyczką, takiej jak brak spłaty, kwestia nieważnych zapisów i tak może być poruszona.

Możemy mówić w Polsce o ubezwłasnowolnieniu całkowitym lub częściowym. Pierwsze z nich oznacza całkowite ograniczenie zdolności do czynności prawnych. Za czynność prawną można uznać między innymi dokonanie darowizny czy zaciągnięcie kredytu lub pożyczki.

Osoba całkowicie ubezwłasnowolniona nie może tych rzeczy robić, a nawet jeśli do tego dojdzie, wszelkie dokumenty czy postanowienia z tego wynikające będą nieważne. Przy tym trzeba wskazać, że każda osoba ubezwłasnowolniona ma opiekuna prawnego, który może legalnie działać w jej imieniu.

Sytuacja wygląda nieco inaczej w przypadku ubezwłasnowolnienia częściowego. Pozwala ono zachować pewną zdolność do czynności prawnych, ale podjęcie poważnych decyzji, takich jak wzięcie kredytu lub pożyczki, będzie i tak wymagało otrzymania zgody od ustanowionego przez sąd kuratora. W przeciwnym wypadku również będą one nieważne.

Jak widać, w każdym wypadku pożyczka lub kredyt samowolnie zaciągnięta przez osobę ubezwłasnowolnioną będzie nieważna, a fakt zawarcia umowy pożyczki nie przesądza w tym wypadku o niczym. Można porównać to do sytuacji, w której bank bądź firma pożyczkowa udzieliłaby kredytu lub pożyczki 8-latkowi (nieposiadającemu zdolności do czynności prawnych) lub 14-latkowi (posiadającemu częściową zdolność do czynności prawnych).

Nieważność umowy oznacza, że zobowiązania nie trzeba spłacać zgodnie z warunkami określonymi w umowie, natomiast trzeba oczywiście pożyczone środki oddać, jeśli zostały już wypłacone. Poza koniecznością zwrotu pożyczonego kapitału konieczne będzie również zapłacenie odsetek związanych z przechowywaniem przez pewien czas środków pożyczkodawcy. Nie musimy za to obawiać się żadnych kar finansowych nawet gdy już miało miejsce przeniesienie własności przedmiotu pożyczki.

Chociaż niektóre niekorzystne dla nas zapisy umowy kredytu lub pożyczki można unieważnić, to nie zawsze tak jest. Pewne postanowienia odnośnie wysokości opłat, zabezpieczenia czy zasad związanych z wypowiedzeniem umowy mogą być nieopłacalne, ale przy tym całkowicie legalne i niemożliwe do podważenia. Dlatego też koniecznie powinniśmy czytać umowy kredytów i pożyczek, a nie liczyć, że w razie czego umowę będzie można unieważnić. Absolutnie nigdy nie decyduj się na podpisanie dokumentu, który jest dla Ciebie niezrozumiały, ponieważ w ten sposób możesz wpakować się w niezłe kłopoty. W przypadku gdy pewne zapisy umowy są dla Ciebie niejasne lub masz jakiekolwiek wątpliwości, nie wahaj się porozmawiać na ten temat z pożyczkodawcą lub doradcą finansowym.

Jak widać, wbrew pozorom wzięcie kredytu lub pożyczki wcale nie musi oznaczać, że będziemy musieli je spłacać zgodnie z zapisami zawartymi w umowie (aczkolwiek w każdym przypadku, jeśli otrzymaliśmy już jakieś środki, to trzeba będzie je zwrócić). Nielegalne, niesprawiedliwe czy błędne zapisy mogą sprawić, że całość bądź część umowy zostanie unieważniona.