Upadłość spółki cywilnej – kiedy warto ją ogłosić?

Przepisy nie podają wprost wyjaśnienia terminu upadłości. Na podstawie ustawy Prawo upadłościowe można jednak stworzyć pośrednią definicję. Zanim zastanowimy się więc, jak ogłosić upadłość cywilną, zatrzymajmy się na moment nad tym, co tak naprawdę oznacza. Upadłość można zdefiniować jako proces dochodzenia roszczeń kolektywnie przez wszystkich wierzycieli. Przepisy, o których mowa, zastosowanie mają do przedsiębiorców oraz osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej. Spółka cywilna nie posiada jednak statusu przedsiębiorcy – jest jedynie umową zawartą pomiędzy dwoma podmiotami, które takim mianem mogą się pochwalić. Ogłoszenie upadłości spółki cywilnej jest więc jako takie niemożliwe, bo podmiot nie ma tzw. zdolności upadłościowej. Posiadają ją natomiast wspólnicy, dlatego w razie niewypłacalności trzeba ogłosić upadłość wspólnika spółki cywilnej.

Jak dowiedzieliśmy się wcześniej, upadłość spółki cywilnej jest w ścisłym znaczeniu tego określenia niemożliwa. Można natomiast mówić o warunkach ogłoszenia upadłości wspólnika spółki cywilnej. Może być nim osoba fizyczna lub osoba prawna (spółki kapitałowe) oraz ułomna osoba prawna (spółki osobowe). Podstawowym czynnikiem prowadzącym do upadłości jest w każdym przypadku niewypłacalność. Prawo upadłościowe pod tym pojęciem rozumie stan, w którym podmiot nie ma możliwości spłacania zobowiązań, utrzymujący się dłużej niż 3 miesiące. Jeśli mowa o dłużniku posiadającym osobowość prawną, może być niewypłacalny nawet mimo bieżącego regulowania zobowiązań, jeśli ich wartość będzie przekraczać wartość majątku przez okres dłuższy niż 24 miesiące. To zapis ustawy, który ma zabezpieczać roszczenia wierzycieli.

Kiedy niemożliwa jest upadłość spółki cywilnej, a długi sprawiają, że jest niewypłacalna, co można zrobić? Trzeba zająć się jej właścicielami. Wniosek o upadłość wspólnika spółki cywilnej musi złożyć każdy jej uczestnik indywidualnie. Właściwy sąd będzie rozpatrywał sprawy osobno w zwykłym trybie procesu upadłościowego.

Jak ogłosić upadłość cywilną, krok po kroku? Na początku trzeba pamiętać o tym, że na złożenie wniosku mamy 30 dni od zaistnienia okoliczności powodujących wystąpienie stanu upadłości. Później będzie miało miejsce postępowanie sądowe, w wyniku którego prośba zostanie przyjęta lub odrzucona. Jeśli sąd zaakceptuje wniosek, rozpocznie się właściwe postępowanie upadłościowe. Jednym z najważniejszych etapów jest powołanie syndyka, który przejmuje kontrolę nad majątkiem upadłego. Tak powstaje masa upadłości, którą należy spieniężyć. Otrzymane środki rozdziela się pomiędzy wierzycieli według zatwierdzonej przez sędziego listy. A więc jak ogłosić upadłość spółki cywilnej? Składając wniosek dla każdego wspólnika z osobna. To jedyna droga dla tej formy prowadzenia działalności.

Według wcześniej zaprezentowanych informacji, aby rozpocząć proces upadłościowy, trzeba spełnić warunek niewypłacalności. Wiemy już, że zastosowanie przepisów nie jest możliwe do ogłoszenia upadłości spółki cywilnej – procedurę wszczyna się wobec każdego wspólnika indywidualnie. Bada się zatem niewypłacalność konkretnego podmiotu, biorąc pod uwagę jego prywatny majątek. Stąd nie wszyscy wspólnicy muszą być niewypłacalni jednocześnie.

Skoro spółkę cywilną mogą zawiązać osoby fizyczne, pojawia się pytanie, czy można ogłosić upadłość konsumencką wspólnika spółki cywilnej? To zależy od statusu tego podmiotu. O upadłość konsumencką mogą starać się jedynie osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej. Jest tak dlatego, że wobec powyższych stosuje się procedury uproszczone. Prawo upadłościowe na zasadach zwykłych traktuje przedsiębiorców i spółki prawa handlowego, ale spółka cywilna do takich nie należy. Natomiast wspólnik spółki cywilnej posiada już status przedsiębiorcy. Utraci go dopiero wtedy, gdy zaprzestanie wykonywania działalności gospodarczej.

Jakie są konsekwencje ogłoszenia upadłości wspólnika spółki cywilnej? Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego, umowa spółki ulega rozwiązaniu z dniem stwierdzenia upadłości. Niemożliwe jest dalsze kontynuowanie działalności w ramach likwidowanego podmiotu przez pozostałych współwłaścicieli. Warto zaznaczyć, że jeśli postępowanie upadłościowe toczy się wobec wszystkich wspólników, sąd może rozpatrzyć je w ramach jednego procesu. Dla każdego dłużnika powstanie jednak osobny plan spłaty wierzytelności. Długi mają zostać uregulowane w wyniku likwidacji masy upadłości. Co do zasady, jest to cały majątek upadłego. Wspólnicy spółki cywilnej odpowiadają za zobowiązania firmy całym swoim mieniem. Niestety oznacza to także złą wiadomość dla współmałżonków. O ile odpowiednio wcześniej nie zostało zawarte porozumienie o rozdzielności majątkowej, również majątek małżonka upadłego zasili masę upadłości.

Spółka cywilna sama w sobie nie może upaść, ale jej właściciele posiadają taką zdolność. Upadłość wspólnika spółki cywilnej a pracownicy – czy odczują konsekwencje? Niestety tak. Często bardzo dotkliwie. Głównym założeniem dotyczącym przeprowadzania procesów upadłościowych jest to, że powinny one przebiegać możliwie szybko i sprawnie. W związku z tym prawo daje możliwość rozwiązania wszystkich umów z pracownikami upadłego pracodawcy. Dodatkowo pozwala na skrócenie ustawowego okresu wypowiedzenia do jednego miesiąca. Warto wyjaśnić, że za pracownika uważa się tutaj nie tylko zatrudnionych w ramach umowy o pracę. Jest nią każda osoba wykonująca obowiązki na rzecz firmy, podlegająca z tego tytułu obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu.

Upadłość spółki cywilnej, czy też raczej ogłoszenie upadłości jej wspólników, ma na celu zaspokojenie roszczeń wierzycieli. Do tego posłużyć powinna masa upadłości. Z definicji jest to mienie upadłego, a więc jak sprawa wygląda w przypadku upadłości wspólników? Prowadzenie działalności w formie spółki cywilnej jest specyficznym przypadkiem. Jeśli zawierane są umowy, to stroną nie jest spółka, ale wspólnicy. Odpowiedzialność za długi ponoszą solidarnie wspólnicy – a nie sama spółka. Analogicznie zakłada się też, że majątek spółki to tak naprawdę majątek wspólny wspólników. Co za tym idzie, do masy upadłości wchodzi prywatny majątek wspólnika, zgodnie z zakresem jego odpowiedzialności. A odpowiedzialność solidarna oznacza, że każdy ze wspólników jest odpowiedzialny za całość zobowiązań – nie ma tutaj żadnych ograniczeń, np. do wysokości wniesionego wkładu. Jeśli zatem upadłość ogłosi tylko jeden z członków spółki, będzie mimo wszystko odpowiadał za wszystkie jej długi.

Przepisy prawa podatkowego są wyjątkiem od opisanych wcześniej reguł. Według regulacji ustawy o VAT spółka cywilna jest jednostką organizacyjną, nieposiadającą osobowości prawnej. Wobec tego podatnikiem VAT nie są wspólnicy, ale sama spółka.

Upadłość spółki cywilnej a VAT to bardzo złożona kwestia, uzależniona od indywidualnych czynników związanych z działalnością firmy, np. korzystania ze zwolnień. Wszystkie spółki cywilne muszą natomiast sporządzić na dzień rozwiązania spółki spis towarów z natury. Co powinna zawierać taka lista? Przede wszystkim ilość posiadanego towaru i oczywiście jego nazwę. Niezbędna jest informacja o cenie nabycia lub koszcie wytworzenia. Następnie trzeba podać stawkę VAT obowiązującą dla danego typu towarów oraz obliczoną na jej podstawie kwotę podatku. Konieczne jest także złożenie w urzędzie specjalnego formularza VAT-7, który informuje organy podatkowe o zaprzestaniu wykonywania czynności opodatkowanych VAT.

Pierwszym krokiem do ogłoszenia upadłości spółki cywilnej jest złożenie wniosku do sądu. Aby został rozpatrzony, koniecznie trzeba uiścić opłatę sądową w wysokości 1000 zł (stan na maj 2023). Do tego dochodzi zaliczka na koszty postępowania. Jej wysokość uzależniona jest od przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw, które w trzecim kwartale 2022 roku wynosiło 6736,60 zł. Początkowe koszty postępowania upadłościowego dla wnioskodawcy to zatem niemal osiem tysięcy złotych.

Z jakimi konsekwencjami wiąże się ogłoszenie upadłości spółki cywilnej? Z pewnością znajdziemy zarówno dobre, jak i złe strony podjęcia tego kroku. Bezsprzecznym minusem jest konieczność składania wniosków indywidualnie, przez każdego wspólnika. W ten sposób mnożą się nie tylko formalności, ale również koszty. Kolejną złą stroną jest przymus rozwiązania spółki – nawet wtedy, gdy tylko jeden ze wspólników jest niewypłacalny. Do ujemnych skutków zaliczyć możemy również fakt, że upadły traci kontrolę nad swoim majątkiem, który zamienia się w masę upadłości. Wchodzi do niej także mienie współmałżonka, jeśli nie było intercyzy – to kolejna wada.

Upadłość spółki cywilnej ma jednak również zalety. Jeśli wszyscy wspólnicy zgłoszą niewypłacalność, sąd może połączyć wszystkie postępowania w jedno. Plusem jest też oddłużenie podmiotów postępowania, które powinno nastąpić w wyniku jego zakończenia. To, że majątek przechodzi pod zarząd syndyka, jest zdecydowanym minusem, ale można też znaleźć dobrą stronę tego rozwiązania. To do jego zadań należy spieniężenie majątku i rozdzielenie środków między wierzycieli – dłużnik zostaje zwolniony z konieczności podejmowania tych działań samodzielnie.

Przepisy nie przewidują możliwości przeprowadzenia postępowania upadłościowego wobec spółki cywilnej. Zdolność upadłościową posiadają jedynie wspólnicy, odpowiadający za zobowiązania firmy całym swoim majątkiem. Każdy z nich jest obowiązany złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości w terminie 30 dni od wystąpienia jej przesłanek. Nawet jeśli upadłość ogłosi tylko jeden ze wspólników, spółka zostaje rozwiązana.