Co to jest masa upadłościowa i co wchodzi w jej skład?

Co to jest masa upadłościowa? To ogół majątku osoby (lub firmy), wobec której ogłoszono upadłość. To wszystko, co ma wartość i co da się spieniężyć, żeby spłacić wierzycieli. W skład masy wchodzą m.in. nieruchomości, ruchomości, pieniądze na koncie, udziały w spółkach, a czasem też przyszłe dochody (np. wynagrodzenie w części przekraczającej minimum egzystencji).

Po ogłoszeniu upadłości zarząd nad tym majątkiem przejmuje syndyk. To on decyduje, co sprzedać, jak zarządzać majątkiem i w jakiej kolejności spłacać wierzycieli – zgodnie z zasadami określonymi w prawie upadłościowym. Dłużnik traci prawo do samodzielnego dysponowania swoim majątkiem wchodzącym do masy upadłościowej.

Ma ogromne znaczenie prawne, ponieważ stanowi podstawę do uregulowania zobowiązań. Dzięki niej proces upadłości ma sens – to z niej zaspokaja się roszczenia wierzycieli. Bez niej nie byłoby czego dzielić i postępowanie upadłościowe nie miałoby celu.

Skład masy upadłościowej ustala się na podstawie przepisów zawartych głównie w Prawie upadłościowym. Proces ten odbywa się po ogłoszeniu upadłości i ma na celu dokładne określenie, jaki majątek dłużnika może zostać przeznaczony na spłatę wierzycieli.

• Przejście majątku na masę upadłościową – z chwilą ogłoszenia upadłości cały majątek dłużnika staje się tzw. masą upadłościową. Obejmuje ona wszystkie składniki majątkowe, które należały do dłużnika w dniu ogłoszenia upadłości i zostały nabyte przez niego w trakcie trwania postępowania upadłościowego, aż do jego zakończenia lub umorzenia.
• Wyłączenia z masy upadłościowej – prawo przewiduje pewne wyjątki – nie wszystko trafia do masy. Z wyłączenia korzystają m.in. przedmioty niezbędne do codziennego życia dłużnika (np. podstawowe ubrania, łóżko, lodówka), narzędzia pracy, jeśli dłużnik ich potrzebuje do pracy zarobkowej, świadczenia alimentacyjne, socjalne i niektóre zasiłki. Dzięki tym przepisom dłużnik nie zostaje całkowicie bez środków do życia.
• Rola syndyka – po ogłoszeniu upadłości kontrolę nad majątkiem przejmuje syndyk. To on odpowiada za sporządzenie spisu inwentarza i oszacowanie składników majątku, ustalenie, co podlega wyłączeniu z masy oraz złożenie planu likwidacyjnego, czyli propozycji, jak sprzedać majątek i zaspokoić wierzycieli.
• Aktualizacja masy w toku postępowania – jeśli w trakcie postępowania dłużnik uzyska nowy majątek (np. zwrot podatku, spadek, część wynagrodzenia), również on może wejść do masy upadłościowej, zależnie od charakteru tego dochodu.

Masa upadłościowa to majątek upadłego (osoby fizycznej lub firmy), z którego zaspokajani są wierzyciele. Jej skład określa się na podstawie przepisów Prawa upadłościowego, głównie art. 61 i następnych. To, co wchodzi (lub nie wchodzi) w jej skład, ma istotne znaczenie dla przebiegu postępowania.

Co wchodzi w skład masy upadłościowej? W skład masy upadłościowej wchodzą wszystkie składniki majątku, które należały do dłużnika w dniu ogłoszenia upadłości lub zostały nabyte po ogłoszeniu upadłości, aż do jej zakończenia. Do takich składników należą m.in.:

• nieruchomości (np. dom, mieszkanie, działka),
• rzeczy ruchome (np. samochód, sprzęt RTV, meble),
• środki pieniężne (na rachunkach bankowych i w gotówce),
• wynagrodzenie za pracę (w części przekraczającej tzw. kwotę wolną),
• udziały w spółkach, akcje, papiery wartościowe,
• wierzytelności (np. długi, które ktoś inny ma wobec dłużnika),
• prawa majątkowe (np. prawa autorskie majątkowe, patenty),
• przedmioty nabyte w drodze spadku lub darowizny (z wyjątkami),
• niektóre świadczenia z tytułu nadpłat podatkowych, zwrotów z ZUS itd.

Co nie wchodzi w skład masy upadłościowej? Prawo chroni dłużnika przed całkowitym pozbawieniem środków do życia, dlatego nie wszystko wchodzi do masy. Wyłączeniu podlegają m.in.:

• mienie niezbędne do codziennego życia dłużnika i jego rodziny, czyli m.in. podstawowe ubrania, sprzęt gospodarstwa domowego, podstawowe zapasy żywności i opału,
• przedmioty potrzebne do wykonywania pracy zarobkowej (narzędzia, komputery, oprogramowanie, sprzęt rzemieślniczy – jeśli są niezbędne do utrzymania pracy lub działalności),
• część wynagrodzenia za pracę – wynagrodzenie w wysokości niepodlegającej zajęciu przez komornika (czyli kwota wolna),
• niektóre świadczenia publiczne – alimenty, zasiłki rodzinne, świadczenie 800+, dodatki pielęgnacyjne, inne świadczenia o charakterze socjalnym lub pomocowym.

Zawsze duże znaczenie ma to, co wchodzi w skład masy upadłościowej. Jednakże nie wszystkie aktywa są sobie równe. Najczęściej to właśnie nieruchomości i inne kluczowe składniki majątku – środki trwałe, udziały w spółkach czy wartościowe ruchomości mają największy wpływ na skuteczność postępowania. Ich obecność lub brak wpływa na to, czy wierzyciele odzyskają część swoich pieniędzy, czy też postępowanie zakończy się całkowitą stratą.

Nieruchomości stanowią jeden z najważniejszych elementów masy upadłościowej. Wynika to z ich wysokiej wartości – domy, mieszkania, działki czy lokale użytkowe to często najbardziej wartościowe składniki majątku. Znaczenie ma też to, że są ujawnione w księgach wieczystych, co umożliwia ich szybkie zlokalizowanie i zabezpieczenie przez syndyka. Poza tym nieruchomości nie tracą wartości tak dynamicznie jak np. samochody czy sprzęt komputerowy. W wielu przypadkach sprzedaż nieruchomości może oznaczać częściowe lub nawet pełne zaspokojenie roszczeń. Dla dłużnika to często bolesna strata, szczególnie jeśli chodzi o miejsce zamieszkania.

Oczywiście nie tylko nieruchomości mają znaczenie. Do innych ważnych składników masy upadłościowej zalicza się środki trwałe i wyposażenie – maszyny, urządzenia produkcyjne, sprzęt techniczny. Ważne są też udziały i akcje, wierzytelności przysługujące dłużnikowi czy ruchomości o większej wartości.

Po likwidacji majątku wchodzącego w skład masy upadłościowej (czyli po jego sprzedaży lub zamianie na gotówkę) syndyk przygotowuje tzw. plan podziału środków. To właśnie ten dokument określa:

• którym wierzycielom przysługuje prawo do zaspokojenia,
• w jakiej kolejności będą oni zaspokajani,
• w jakiej proporcji zostaną wypłacone środki.

Plan ten musi zostać zatwierdzony przez sędziego-komisarza. Zgodnie z przepisami Prawa upadłościowego, w pierwszej kolejności z masy upadłości pokrywane są koszty postępowania oraz zobowiązania masy upadłościowej, np. wynagrodzenie syndyka, koszty likwidacji majątku, bieżące zobowiązania powstałe po ogłoszeniu upadłości.

Dopiero po ich uregulowaniu pozostałe środki dzieli się pomiędzy wierzycieli według ustawowej kolejności, tzw. kategorii zaspokojenia. Wierzytelności dzielą się na cztery główne kategorie – w pierwszej są m.in. należności pracownicze, alimenty i niektóre składki ZUS; w drugiej np. podatki; w trzeciej odsetki i grzywny; w czwartej roszczenia wspólników lub akcjonariuszy.

Wierzyciele zabezpieczeni rzeczowo (np. hipoteki, zastawy) są zaspokajani oddzielnie – bez względu na kolejność kategorii – z przedmiotu zabezpieczenia (np. z pieniędzy uzyskanych ze sprzedaży konkretnej nieruchomości).

Jeśli w danej kategorii środków nie wystarcza, wierzyciele dzielą się proporcjonalnie, według wysokości swoich roszczeń. Niespłacona część długu może zostać umorzona (w przypadku osoby fizycznej) lub po prostu pozostać niespłacona (w przypadku upadłości firmy, w tym upadłości JDG).

Trzeba również pamiętać, że aby wierzyciel mógł zostać uwzględniony w planie podziału, musi wcześniej zgłosić swoją wierzytelność do masy upadłościowej. Robi to poprzez formalne zgłoszenie do sędziego-komisarza lub syndyka (w zależności od rodzaju postępowania). Na tej podstawie tworzona jest lista wierzytelności, zatwierdzana sądownie.