Kto spłaca długi po śmierci dłużnika?

Nie zawsze o długach danej osoby wiadomo było wcześniej – bycie zadłużonym to coś, co często uznawane jest za wstydliwe i mogą o tym nie wiedzieć nawet najbliżsi członkowie rodziny, małżonek spadkodawcy czy rodzeństwo spadkodawcy. Po śmierci okazuje się to jednak bardzo istotne, ponieważ pada następujące pytanie: kto spłaca długi po śmierci dłużnika? Czy są one anulowane? Czy ma znaczenie kiedy spadkobierca dowiedział się jakie są długi spadkowe? Jak wygląda windykacja długu osoby zmarłej?

Tak jak i czyjś majątek nie znika po jego śmierci, tak i nie giną długi. Wiązałoby się to z ogromnymi stratami dla banków i firm pożyczkowych, ponieważ bardzo wiele osób w momencie śmierci ma mniejsze lub większe zadłużenia.

Na kogo przechodzą długi po śmierci? Jak łatwo się domyślić, na spadkobierców danej osoby. Zgodnie z prawem w przypadku braku sporządzenia testamentu lub odmowy przyjęcia spadku przez spadkobierców testamentowych o kolejności dziedziczenia decydują przepisy Kodeksu cywilnego, z których dowiemy się np. kto spłaca długi po śmierci ojca czy kto dziedziczy długi po bracie.

W pierwszej kolejności majątek (w tym również i długi) zmarłej osoby dziedziczą w równych częściach jej małżonek lub małżonka oraz dzieci. Przy tym część spadku należna małżonkowi lub małżonce nie może być mniejsza niż ¼.

W związku z tym jeśli zmarły mężczyzna pozostawił po sobie żonę i dwójkę dzieci, to każde z nich powinno otrzymać 1/3 spadku. Z kolei w sytuacji, kiedy zmarły miał żonę i piątkę dzieci, żona otrzyma ¼ spadku, a piątka dzieci będzie miała do równego podziału pozostałe ¾.

Co w sytuacji, kiedy rodzic żył dłużej niż dziecko? Część spadku, która przypadłaby synowi czy córce, zostaje przekazana w równych częściach jego dzieciom, czyli wnukom zmarłego.

Nawet jeśli zmarły nie miał żadnych dzieci, to nie oznacza to automatycznie, że małżonek otrzyma całość majątku. Taka sytuacja zajdzie tylko w momencie, kiedy nie żyją rodzice zmarłego, a także rodzeństwo i ich zstępni (bądź wszyscy zrzekli się prawa do spadku). W przeciwnym wypadku małżonek będzie dzielił spadek z nimi (przy czym otrzyma jego połowę).

Kto spłaca długi po śmierci dłużnika w sytuacji, w której zmarły nie miał ani dzieci, ani małżonki? Prawo wskazuje w dalszej kolejności dziedziczenie przez jego rodziców i rodzeństwo.

Jeśli oboje rodzice żyją, to każdy z nich otrzymuje ½ spadku. Jeśli jedno z nich lub oboje nie żyją, część zmarłego rodzica przypada w równych częściach rodzeństwu.

Przykładowo, jeśli zmarły nie miał żony ani dzieci, ale miał dwójkę rodzeństwa i żyjącą matkę, to matka otrzyma ½ spadku, a każde z rodzeństwa – ¼, czyli ½ na pół.

Za zmarłe rodzeństwo dziedziczą w częściach równych ich dzieci.

Dziedziczyć mogą także dziadkowie, ale tylko pod warunkiem, że nie żyje (lub ich nie ma) małżonek, dzieci, rodzice, rodzeństwo i ich zstępni. W takim przypadku cały spadek dzielą między sobą w częściach równych (czyli po ¼ majątku) wszyscy dziadkowie.

Jeśli któryś z dziadków nie żyje, dana część przypada jego dzieciom (a więc braciom i siostrom rodzica zmarłego, czyli jego wujkom i ciociom). Nieposiadanie dzieci przez któregokolwiek ze zmarłych dziadków skutkuje tym, że jego część przechodzi do podziału na pozostałych spadkobierców.

Jeśli wszystkie powyższe możliwości zostały wyczerpane, cały spadek może otrzymać pasierb lub pasierbica zmarłego (jeśli pasierbów jest kilku, to dziedziczą oni w częściach równych). Jednak tylko w sytuacji, w których oboje ich rodzice nie żyją.

Co w przypadku śmierci spadkodawcy, jeśli nie ma zastosowania żaden z powyższych punktów, ponieważ zmarła była na przykład niezamężną i nieposiadającą dzieci sierotą? Jak łatwo się domyślić, nie może zaistnieć sytuacja, w której majątek po prostu przepada czy nie wiadomo, co z nim zrobić.

W takim przypadku spadek dziedziczy gmina, w której zamieszkiwał zmarły. Jeśli zamieszkiwał on za granicą lub nie da się ustalić, w jakiej gminie mieszkał, całość majątku przechodzi w posiadanie Skarbu Państwa.

Wydawałoby się, że odpowiedź na to pytanie jest bardzo prosta, ale w praktyce sprawa jest nieco bardziej skomplikowana. Można bowiem odziedziczyć dług, a nie musieć go spłacać wcale lub jedynie jego część. Jak to możliwe?

Wszystko zależy od tego, na jaki sposób przyjmiemy spadek: wprost czy z dobrodziejstwem inwentarza. Na podjęcie decyzji o tym, w jaki sposób chcemy przyjąć spadek, mamy 6 miesięcy od momentu dowiedzenia się, że należny jest nam spadek.

Jeśli przyjęliśmy spadek wprost, to jesteśmy obciążeni całością zobowiązań, nie ważne, jak bardzo wykraczają wysokością ponad wartość odziedziczonego majątku.

Załóżmy więc, że przyjęliśmy spadek wprost. Dzięki temu odziedziczyliśmy 100 000 złotych, ale jednocześnie zostaliśmy obciążeni zobowiązaniami w wysokości 500 000 złotych. Ile z tego musimy spłacić? Niestety wszystko, czyli całe 500 tysięcy.

Jak to wygląda w przypadku dziedziczenia z dobrodziejstwem inwentarza? W tym przypadku musimy spłacić zadłużenie jedynie do wysokości odziedziczonego majątku.

W praktyce wygląda to tak, że dziedzicząc 100 000 złotych i 500 000 złotych długu, spłacić musimy jedynie 100 000 złotych długu. Wierzyciele nie mogą wymagać od nas spłaty pozostałych 400 tysięcy. Jeśli zaś sytuacja jest odwrotna i odziedziczyliśmy 500 000 złotych i 100 000 złotych długu, to musimy spłacić cały dług, ale pozostaje nam potem jeszcze 400 000 złotych.

Przy spadku przyjętym z dobrodziejstwem inwentarza opiewającym na 0 złotych i dowolną kwotą długu, nie musimy spłacać z niego ani złotówki.

Niestety, jeśli odziedziczony jako dobrodziejstwo inwentarza majątek jest trudny do spieniężenia lub sprzedania po swojej wartości, może się okazać, że odziedziczony dług będziemy musieli spłacić częściowo z własnej kieszeni.

Jak widać, w każdym przypadku znacznie korzystniejsze i bezpieczniejsze będzie przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza, zwłaszcza, jeśli nie jesteśmy pewni, czy zmarły był w jakiś sposób zadłużony i na jaką kwotę.

Wiemy już, kto spłaca długi po śmierci dłużnika, o ile przyjmie spadek. Prawo daje nam także możliwość nieprzyjęcia spadku, czy to po śmierci zmarłego, czy jeszcze za jego życia.

W tym pierwszym przypadku mowa o odrzuceniu spadku, co można zrobić w przeciągu 6 miesięcy od dowiedzenia się o śmierci danej osoby (nie możemy jednak spadku najpierw przyjąć, a potem zdecydować się go odrzucić).

Zrzeczenie się spadku przyjmuje formę dokumentu poświadczonego notarialnie, który nabiera mocy wraz ze śmiercią wymienionej w nim osoby.

Załóżmy, że odrzucamy spadek po małżonku czy rodzicu. Kto spłaca długi po śmierci dłużnika w takim przypadku? Jak łatwo się domyślić, nie znikają one wraz z odrzuceniem przez nas spadku.

Spadek, wraz z długami, przechodzi na następną osobę w linii dziedziczenia. W tym przypadku będą to nasze dzieci, jeśli je posiadamy. Jeśli w ich imieniu również odrzucimy spadek, to kwestia będzie drążona do momentu, aż wszyscy możliwi dziedzice ustosunkują się do spadku.

Może się zdarzyć, że w przeciągu 6 miesięcy nie podejmiemy decyzji odnośnie przyjęcia spadku lub to zrobimy, ale nie dopełnimy niezbędnych kwestii formalnych. Co się wtedy dzieje? Czy w ten sposób automatycznie odrzucamy spadek?

Nie, przeciwnie – przyjmujemy go. Nasze milczenie interpretowane jest jako zgoda na przyjęcie spadku. W takim razie jak przyjmujemy w ten sposób spadek: wprost czy z dobrodziejstwem inwentarza?

Jeszcze do 18 października 2015 roku nieustosunkowanie się do spadku równało się przyjęciu go wprost. Wiązało się z tym bardzo wiele kontrowersji, ponieważ dochodziło do sytuacji, w których ludzie obarczani byli bez własnego w tym udziału długami znacznie przewyższającymi wartość odziedziczonego majątku.

W przypadku osób zmarłych po 18 października 2015 sytuacja wygląda inaczej. Milcząc przez 6 miesięcy wciąż automatycznie przyjmujemy spadek, ale nie wprost, a z dobrodziejstwem inwentarza. W ten sposób chronieni są spadkobiercy, ponieważ ich osobisty majątek nie ucierpi nawet, jeśli odziedziczą po zmarłym duże długi.

Zazwyczaj spadkobierców jest co najmniej kilku i dziedziczą oni majątek w różnych częściach. Wobec tego kto spłaca długi po śmierci dłużnika? Każdy z nich, czy tylko jedna osoba?

Do momentu, aż spadek zostanie ostatecznie podzielony (na przykład wśród spadku znajduje się nieruchomość i trzeba zdecydować, co z nią zrobić, aby każdy otrzymał należną mu część spadku), wszyscy spadkobiercy odpowiadają za długi solidarnie. Oznacza to, że wierzyciele mogą zwrócić się do każdego z nich o ich spłatę.

Co, jeśli jeden z nich zdecyduje się spłacić dług? Może on później zażądać zwrotu kosztów od innych spadkobierców, w wysokości proporcjonalnej do należnej im części spadku. Załóżmy, że jest trzech spadkobierców i każdy z nich dziedziczy 1/3 majątku. Jeśli dług zostanie spłacony przez jednego z nich, to może on wymagać od każdego z pozostałych spadkobierców zwrócenia mu po 1/3 poniesionych kosztów.

Jeśli spadek został już podzielony, za każdy dług wszyscy spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność w takiej części, jaką część spadku otrzymali. Wobec tego 2 spadkobierców, którzy odziedziczyli po ½ majątku, za wszystkie długi odpowiedzialna jest po połowie.

Informacja, kto spłaca długi po śmierci dłużnika, jest niezwykle istotna, jednak nie tylko o niej warto pamiętać, jeśli chodzi o przyjmowanie spadku. Przy obliczaniu, czy opłacalne jest dla nas przyjęcie spadku, musimy wziąć pod uwagę, że może być konieczne zapłacenie od niego podatku. To, w jakiej kwocie go zapłacimy (i czy w ogóle będzie taka konieczność) zależy od naszej relacji ze zmarłym oraz od tego, jaka jest wartość spadku.

Spadkobierców dzieli się na trzy grupy podatkowe, w zależności od ich powiązania ze zmarłym:

1. Małżonek, wstępni (rodzice, dziadkowie, pradziadkowie), zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki), pasierb, ojczym, macocha, rodzeństwo, teściowie, zięć, synowa.
2. Zstępni rodzeństwa (na przykład dzieci brata), rodzeństwo rodziców (na przykład wujkowie i ciotki), zstępni i małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonkowie rodzeństwa małżonków, małżonkowie innych zstępnych (na przykład żona wnuczka).
3. Inni spadkobiercy (na przykład osoby niespokrewnione).

Dla każdej grupy obowiązuje inna kwota wolna od podatku.

• pierwsza grupa: 9637 zł
• druga grupa: 7276 zł
• trzecia grupa: 4902 zł.

Na całkowite zwolnienie z podatku od spadków i darowizn (niezależnie od wartości spadku) mogą liczyć najbliżsi krewni zmarłego, o ile jego śmierć miała miejsce po 1 stycznia 2007 roku: jego małżonka, zstępni (dzieci, wnukowie, prawnukowie), wstępni (rodzice, dziadkowie), pasierbowie, rodzeństwo, ojczym i macocha. Konieczne jest jednak zgłoszenie faktu uzyskania spadku w momencie 6 miesięcy do właściwego Urzędu Skarbowego.

Dla 1 grupy podatkowej podatek od spadku wynosi:

• do 10 278 zł wartości spadku – 3%
• od 10 278 do 20 556 zł – 308 zł 30 gr oraz 5% nadwyżki ponad 10 278 zł
• powyżej 20 556zł – 822 zł 20 gr oraz 7% nadwyżki ponad 20 556 zł.

Dla 2 grupy podatkowej podatek od spadku wynosi:

• do 10 278 zł wartości spadku – 7%
• od 10 278 do 20 556 zł – 719 zł 50 gr oraz 9% od nadwyżki ponad 10 278 zł
• powyżej 20 556zł – 1644 zł 50 gr oraz 12% od nadwyżki ponad 20 556 zł.

Dla 3 grupy podatkowej podatek od spadku wynosi:

• do 10 278 zł wartości spadku – 12%
• od 10 278 do 20 556 zł – 1233 zł 40 gr oraz 16% od nadwyżki ponad 10 278 zł
• powyżej 20 556zł – 2877 zł 90 gr oraz 20% od nadwyżki ponad 20 556 zł.

Warto znać odpowiedź na pytanie „na kogo przechodzą długi po śmierci?”, ponieważ niemal każdy w swoim życiu nabędzie prawo do jakiegoś spadku. Biorąc pod uwagę, jak wiele osób jest zadłużonych, jest także spora szansa, że z przyjęciem spadku wiązało się będzie przyjęcie jakiegoś długu. Samo w sobie nie musi to oznaczać ruiny finansowej – przeciwnie, obciążony długiem spadek może wciąż być dla nas korzystny, o ile wartość spadku jest większa niż wysokość długu.

Nawet w odwrotnej sytuacji, kiedy to dług przewyższa wartość spadku, nie powinniśmy być z powodu przyjęcia spadku stratni. Chyba, że przyjęliśmy spadek wprost, ale aktualnie niemal nikt się na to nie decyduje. Nawet jeśli sami nie podejmiemy w ciągu 6 miesięcy żadnej decyzji odnośnie spadku, to i tak nie poniesiemy negatywnych konsekwencji, ponieważ według obecnego prawa automatycznie przyjmiemy spadek z dobrodziejstwem inwentarza.

Powinniśmy przede wszystkim pamiętać także, że odrzucony spadek przechodzi na następne osoby w linii dziedziczenia. Jest to istotne zarówno wtedy, kiedy poprzez odrzucenie spadku przez kogoś innego spadek należy się nam, jak i w sytuacji, w której to my odrzucamy spadek. W ten sposób przekazujemy go dalej swoim dzieciom, o ile je posiadamy, więc musimy zadbać o to, aby odrzucić go także w ich imieniu.