Bank czy parabank? Czym różnią się obie instytucje?

Podstawowym aktem prawnym, w którym można znaleźć najważniejsze informacje dotyczące banków, jest ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku Prawo bankowe (Dz. U. 1997 Nr 140 poz. 939). Dokument reguluje między innymi zasady: działalności banków, nadzoru, tworzenia, organizacji, postępowania naprawczego, likwidacji oraz upadłości. Według art. 2. bank jest to osoba prawna utworzona zgodnie z przepisami ustaw, działająca na podstawie zezwoleń uprawniających do czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym. Oznacza to, że może działać jako:

• Bank państwowy nie wymaga zezwolenia Komisji Nadzoru Finansowego, wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego. Może zostać powołany przez Radę Ministrów na podstawie odpowiedniego rozporządzenia. W Polsce taką instytucją jest Bank Gospodarstwa Krajowego.
• Spółka akcyjna funkcjonuje na podstawie przepisów w ustawie z dnia 15 września 2000 roku Kodeks spółek handlowych ( Dz.U. 2000 Nr 94 poz. 1037) pod warunkiem, że Prawo bankowe lub inne ustawy dotyczące działalności banków na to pozwalają i nie stanowią inaczej. Przykładem takiej instytucji może być Alior Bank, Credit Agricole Bank Polska, ING Bank Śląski.
• Bank spółdzielczy, który posiada status spółdzielni, a jego założycielem są osoby fizyczne wymagane dla założenia spółdzielni. Najważniejsze informacje dotyczące działalności tego rodzaju instytucji zawiera zarówno Prawo bankowe, jak i ustawa z dnia 16 września 1982 roku Prawo spółdzielcze (Dz.U. 1982 Nr 30 poz. 210). Przykładem banku spółdzielczego może być ABS Bank Spółdzielczy, Bank Spółdzielczy Rzemiosła w Łodzi.

Instytucją sprawującą nadzór nad sektorem bankowym jest Komisja Nadzoru Finansowego (KNF). Podejmuje ona między innymi działania umożliwiające prawidłowe funkcjonowanie i rozwój rynku finansowego. Jest odpowiedzialna za wydawanie zezwoleń na prowadzenie działalności przez instytucje bankowe. Jeżeli bank nie przestrzega obowiązującego prawa, wówczas KNF może zastosować środki nadzorcze. Wśród nich znajdują się kary finansowe czy też wycofanie zezwolenia na prowadzenie działalności.

Warto również zaznaczyć, że konsumenci mogą również samodzielnie składać skargi oraz dostarczać informacje dotyczące nieprawidłowości. Nadzór KNF to jeden z czynników, który wpływa na bezpieczeństwo środków finansowych konsumentów oraz zobowiązań wobec banków. Jednak należy również wspomnieć, że w przypadku ogłoszenia upadłości przez daną instytucję bankową deponenci otrzymują gwarancję zwrotu zainwestowanych pieniędzy do 100 000 euro. Jeżeli konsument przekazał wyższe środki na konto w danym banku, wówczas podlegają one egzekucji w postępowaniu upadłościowym.

Wyżej wspomniana definicja bankowa mówi o czynnościach bankowych, które mogą być wykonywane po uprzednim otrzymaniu odpowiednich zezwoleń. Wiedza o tym, co do nich należy, ułatwi konsumentowi rozróżnienie parabanku od banku. Dlatego też warto zapoznać się z poniższą listą uwzględnioną w art.5.1. Prawa bankowego. Czynnościami bankowymi są:

• przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie rachunków tych wkładów,
• prowadzenie innych rachunków bankowych,
• udzielanie kredytów,
• udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych oraz otwieranie i potwierdzanie akredytyw,
• emitowanie bankowych papierów wartościowych,
• przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych,
• wykonywanie innych czynności przewidywanych wyłącznie dla banku w odrębnych ustawach.

Jak sama nazwa wskazuje, powyżej wymienione czynności mogą być wykonywane wyłącznie przez banki. Jednak zdarza się, że regulacje zawarte w innych ustawach upoważniają do nich poszczególne jednostki organizacyjne, na przykład Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo–Kredytowe (SKOK). Jednak czy to uprawnia do nazywania ich parabankami? Czy SKOK to parabank? Okazuje się, że nie. Podlegają one nadzorowi KNF, a środki deponentów chroni Bankowy Fundusz Gwarancyjny (BFG). Warto również zwrócić uwagę na czynności, które można nazwać bankowymi ze względu na wykonującą je osobę prawną. Jeżeli jest to bank, wśród nich znajdą się również:

• udzielanie pożyczek pieniężnych,
• operacje czekowe i wekslowe oraz operacje, których przedmiotem są warranty,
• świadczenie usług płatniczych oraz wydawanie pieniądza elektronicznego,
• terminowe operacje finansowe,
• nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych,
• przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek sejfowych,
• prowadzenie skupu i sprzedaży wartości dewizowych,
• udzielanie i potwierdzanie poręczeń,
• wykonywanie czynności zleconych, związanych z emisją papierów wartościowych,
• pośrednictwo w dokonywaniu przekazów pieniężnych oraz rozliczeń w obrocie dewizowym.

Jeżeli zapoznamy się z powyższą listą, możemy stwierdzić, że podobne zadania wykonuje wiele instytucji. Czy zatem można nazwać je parabankami? Przykład instytucji, jakimi są SKOKi, pokazuje, że to nie takie proste. Jak rozpoznać parabank?

Bez wątpienia “parabanki” to określenie o zabarwieniu pejoratywnym. Jest to ogólny termin, który nie odnosi się do żadnej konkretnej instytucji finansowej, ale wielu z nas kojarzy instytucje parabankowe z piramidami finansowymi, które opierają swoją działalność na oszustwie. Jednak należy podkreślić, że jest to błąd i nie powinniśmy ich ze sobą utożsamiać. Zwróćmy uwagę, że wśród podmiotów nazywanych parabankami można znaleźć również rzetelne firmy pożyczkowe oferujące swoim klientom pożyczki ratalne (w tym pożyczki długoterminowe) oraz chwilówki przy znacznie bardziej liberalnym podejściu do zdolności kredytowej. Z pewnością większość z nas kojarzy drugi z wymienionych produktów jako ten umożliwiający otrzymanie niewielkiego wsparcia finansowego na krótki termin spłaty, ale pod warunkiem pokrycia bardzo wysokich kosztów.

Nie ulega wątpliwości, że takie działania były i nadal są niezgodne z zasadami etyki oraz prezentowały przykład nieuczciwych praktyk. Jednak należy zaznaczyć, że aktualnie firmy pożyczkowe są zobowiązane do przestrzegania regulacji wprowadzonych przez ustawę antylichwiarską. Na początku 2024 roku zaczęła obowiązywać nowa ustawa antylichwiarska, co w dużym stopniu wpłynęło na rynek instytucji pożyczkowych w Polsce.

Wprowadzono wiele rygorystycznych regulacji po to, aby zapewnić konsumentom lepszą ochronę i zwiększyć przejrzystość na rynku. Jedną ze zmian jest ustalenie maksymalnej wysokości pozaodsetkowych kosztów pożyczki, która wynosi teraz 25% kwoty pożyczki. Wraz z dniem 1 stycznia 2024 roku objęto również podmioty pożyczkowe nadzorem Komisji Nadzoru Finansowego, dzięki czemu będą one dokładniej kontrolowane, co pozwoli zapobiec nieuczciwym praktykom. Jednocześnie pamiętajmy, że jeśli konsument zdecyduje się na współpracę z parabankiem, nie otrzyma ochrony BFG.

Prawo bankowe (Dz. U. 1997 Nr 140 poz. 939) reguluje również kwestie związane z możliwością używania w nazwie instytucji wyrazów “bank” oraz “kasa”. Według art. 3. mogą być stosowane wyłącznie w przypadku działalności oraz reklam dotyczących banków. Jednocześnie w tym samym artykule pojawiają się dwa wyjątki:

• nie dotyczy to jednostek organizacyjnych, z których działalności jednoznacznie wynika, że jednostki te nie wykonują czynności bankowych,
• wyraz „kasa” może być także używany w nazwie oraz do określenia działalności lub reklamy jednostki organizacyjnej, która na podstawie odrębnej ustawy gromadzi oszczędności oraz udziela pożyczek pieniężnych osobom fizycznym zrzeszonym w tej jednostce.

Na początku należy zaznaczyć, że banki podlegają konkretnym regulacjom zawartym we wspomnianej już ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 roku Prawo Bankowe (Dz. U. 1997 Nr 140 poz. 939). Z kolei parabanki funkcjonują na podstawie zapisów w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 Nr 16 poz. 93).

W przypadku firm pożyczkowych oraz innych podmiotów udostępniających produkty kredytowe należy zwracać również uwagę na tak zwaną Ustawę antylichwiarską, czyli ustawę z dnia 6 października 2022 r. o zmianie ustaw w celu przeciwdziałania lichwie oraz ustawę z dnia 12 maja 2011 roku o kredycie konsumenckim.

Ponadto Ustawa antylichwiarska wprowadziła obowiązek posiadania zezwolenia KNF na prowadzenie działalności związanej z udzielaniem kredytów i pożyczek konsumenckich. Wiąże się to również z prowadzeniem listy ostrzeżeń dotyczących instytucji działających niezgodnie z prawem. Inaczej nazywana jest czarną listą KNF, na którą trafiają podmioty rynku finansowego, wobec których komisja złożyła zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa w związku z ich działalnością finansową.

Podsumowując, jakie są różnice między bankami i parabankami? Jeszcze do niedawna większość parabanków w przeciwieństwie do banków nie podlegała kontroli Komisji Nadzoru Finansowego, ale zmieniło się to wraz z nowelizacją ustawy antylichwiarskiej w 2024 roku. Nadal jednak wypłacalność parabanków w odróżnieniu od banków nie jest gwarantowana przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny. Dlatego w przypadku upadku danej instytucji klienci nie mają pewności, że powierzone jej środki do nich wrócą. Banki opierają swoją działalność na współpracy z podmiotami, które dysponują nadwyżką kapitału. W ten sposób uzyskane pieniądze mogą dostarczyć konsumentom potrzebującym dodatkowych środków.

Wiąże się to bezpośrednio z możliwością otrzymania kredytów na wyższe kwoty niż te oferowane przez parabanki w ramach produktów takich jak: chwilówki czy nawet pożyczki ratalne. Różnice można dostrzec również w ofercie parabanków i banków. W przypadku instytucji bankowych mamy do dyspozycji lokaty, konta osobiste, kredyty konsumenckie i hipoteczne, a także fundusze inwestycyjne. Z  kolei parabanki ograniczają swoje oferty zazwyczaj do pojedynczych produktów, na przykład pożyczek. Jak widać, warto dobrze się zastanowić, co będzie lepszym wyborem: bank czy parabank, ponieważ różnice są dość znaczące.