Emerytura po mężu – co trzeba wiedzieć?

W pierwszej kolejności warto wskazać, że nie funkcjonuje formalnie takie świadczenie, jak emerytura po zmarłym mężu czy renta po mężu. Przejęcie emerytury po mężu ZUS definiuje jako pojęcie renty rodzinnej, obejmującej między innymi emeryturę po zmarłym, która może być przyznawana nie tylko współmałżonkowi zmarłego, ale wszystkim uprawnionym członkom rodziny osoby zmarłej. Kto w takiej sytuacji uważany jest za uprawnionego?

• Dzieci (wspólne dzieci zmarłego i wdowy, dzieci jednego z małżonków lub dzieci adoptowane);
• wnuki i inne dzieci przyjęte na wychowanie;
• rodzice;
• wdowa lub wdowiec.

Odpowiedni stopień pokrewieństwa to jednak nie wszystko – jest także wiele innych warunków, które należy spełnić, aby mieć prawo do przejęcia świadczenia.

W przypadku dzieci wspólnych, jednego z małżonków lub adoptowanych, powstaje prawo do okresowej renty rodzinnej, tj. świadczenie będzie wypłacane jedynie do ukończenia 16 roku życia lub 25 roku życia, jeśli dziecko kontynuuje naukę. Jeśli dziecko stało się w tym czasie trwale niezdolne do pracy lub samodzielnej egzystencji, wypłata świadczenia będzie kontynuowana bezterminowo.

Podobne warunki obowiązują wnuki i inne dzieci przyjęte na wychowanie. Obowiązuje jednak również kilka innych, dodatkowych zasad. Po pierwsze, dzieci musiały zostać przyjęte na wychowanie na minimum rok przed śmiercią zmarłego. Wyjątkiem jest sytuacja, w której śmierć nastąpiła w wyniku wypadku. Po drugie, ich rodzice:

• nie żyją i dzieci nie mają po nich prawa do renty lub
• żyją, ale nie są w stanie zapewnić im utrzymania lub
• żyją, ale osoba zmarła lub jej małżonek została wyznaczona przez sąd na prawnego opiekuna.

Rodzice zmarłego mogą liczyć na rentę rodzinną w sytuacji, kiedy byli utrzymywani przez zmarłe dziecko. Ponadto, aby móc przejąć świadczenie, powinni spełniać wymagania stawiane przed wnioskującym o rentę rodzinną wdowcem lub wdową.

Wspomniane już zostało, że emerytura po mężu to w praktyce już nie emerytura, a renta rodzinna. Jest ona wypłacana rodzinie zmarłego, który przed śmiercią miał prawo do jednego z następujących świadczeń:

• emerytury, w tym również emerytury pomostowej;
• renty z tytułu niezdolności do pracy;
• zasiłku przedemerytalnego;
• nauczycielskiego świadczenia przedemerytalnego.

Jak widać, możliwa jest więc nie tylko emerytura po śmierci męża, ale także między innymi renta po zmarłym mężu czy zasiłek przedemerytalny.

Niezależnie od tego, ile osób uprawnionych jest do renty rodzinnej po zmarłym, świadczenie nigdy nie będzie wypłacane w pełnej wysokości. Renta rodzinna może wynosić

• 85% świadczenia – jeśli pobiera ją jedna osoba;
• 90% świadczenia – jeśli pobierają ją dwie osoby;
• 95% świadczenia – jeśli pobierają ją trzy osoby lub więcej.

Nie zależy interpretować tego w ten sposób, że jeśli uprawnione są dwie osoby, to każda z nich otrzyma rentę w wysokości 90% świadczenia, które pobierał zmarły. Najpierw oblicza się całościową kwotę renty rodzinnej, czyli na przykład w przypadku 2 osób uprawnionych i emerytury wynoszącej 3000 złotych – 2700 złotych. Następnie dzieli się ją po równo między wszystkie osoby uprawnione, a więc w tym przypadku otrzymałyby one rentę w wysokości – po 1350 złotych.

Co w przypadku, kiedy zmarły pobierał emeryturę częściową? Stosuje się tutaj zasady preferencyjne dla rodziny, bowiem na podstawie emerytury częściowej wylicza się hipotetyczną emeryturę pełną i to z niej oblicza wysokość renty rodzinnej.

Co ważne, istnieje minimalna renta rodzinna. Nawet jeśli po wyliczeniu świadczenia będzie ono od niej niższe, to zostanie do jej kwoty podniesione. Obecnie wynosi ona 1100 złotych.

Emerytura po mężu czy renta po mężu nie jest niestety czymś, co przysługuje bezwarunkowo każdej wdowie. Wdowa otrzymuje prawo do świadczenia po mężu, jeśli spełnia przynajmniej jeden z następujących warunków:

• w chwili jego śmierci miała skończone 50 lat;
• w chwili jego śmierci nie była zdolna do pracy;
• skończyła 50 lat lub stała się niezdolna do pracy w ciągu 5 lat od jego śmierci lub do momentu zakończenia opieki nad dzieckiem uprawnionym do renty rodzinnej;
• wychowuje dziecko (poniżej 16 roku życia lub 18 roku życia, jeśli kontynuuje naukę) uprawnione do otrzymania renty rodzinnej po zmarłym;
• wychowuje uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym dziecko ze stwierdzoną trwałą niezdolnością do pracy lub samodzielnej egzystencji.

Załóżmy, że nie spełniamy powyższych wymagań. Czy w takiej sytuacji przysługuje nam jakiekolwiek świadczenie? Na szczęście tak, jednak tylko na ograniczony czas i pod warunkiem, że nie mamy żadnego źródła utrzymania. W takiej sytuacji możemy liczyć na rentę rodzinną przez okres:

• 1 roku od śmieci męża
• maksymalnie 2 lat po śmierci męża podczas brania udziału w zorganizowanym szkoleniu kwalifikującym do wykonywania pracy zarobkowej.

W związku z tym możliwa jest na przykład renta po mężu dla niepracującej żony. Jednak z kolei niedostępna będzie już emerytura po mężu dla pracującej żony, jeśli nie spełnia ona innych wcześniej wymienionych wymagań.

Czy emerytura po zmarłym mężu równa się konieczności rezygnacji ze swojej emerytury? Tak, ponieważ nie można jednocześnie pobierać dwóch tego typu świadczeń. Nie ma jednak oczywiście takiego obowiązku, więc jeśli preferujemy zachować własną emeryturę, mamy takie prawo.

Jednak biorąc pod uwagę różnicę w przeciętnej emeryturze polskiej kobiety i polskiego mężczyzny, w większości przypadków nawet emerytura po mężu pomniejszona o 15% będzie wyższa, niż emerytura wdowy.

Zmniejszenia lub zawieszenia emerytury lub renty po zmarłym mężu mogą spodziewać się wdowy, które osiągają dochody, czy to z tytułu zatrudnienia, czy też innej działalności, w związku z którą odciągane są składki na ubezpieczenie społeczne. Jednak nie wszystkie – jest to zależne od wysokości dochodów.

Emerytura po zmarłym mężu zostanie zmniejszona, jeśli miesięczne dochody wdowy znajdą się pomiędzy 70 a 130% średniego miesięcznego wynagrodzenia. Z kolei całkowite zawieszenie wypłaty świadczenia nastąpi, jeśli zarobki przekroczą 130% średniego miesięcznego wynagrodzenia.

Emerytura po byłym mężu jest możliwa tylko pod warunkiem, że była żona:

• spełnia warunki stawiane wobec wdów
• do śmierci zmarłego otrzymywała od niego zasądzone przez sąd lub ustalone ugodą sądową alimenty.

Dopuszczalne jest także przyznanie renty rodzinnej byłej żonie, która jest w stanie udowodnić, że do śmierci zmarłego otrzymywała od niego alimenty na podstawie uzgodnień pozasądowych.

W 2020 roku ma zostać przeprowadzona reforma systemu emerytalnego, która polega w dużej mierze na likwidacji OFE (Otwartych Funduszy Emerytalnych) i przekazaniu środków w nich zebranych do IKE (takie jest rozwiązanie domyślne) lub ZUS-u (na wniosek osoby, której fundusze są przenoszone). Jakie to ma znaczenie w kontekście emerytury po zmarłym mężu?

IKE nie należą do państwa i emerytura nie będzie wyliczana na podstawie zebranych na nich środków, a jedynie na podstawie tego, co znajduje się w ZUSie. Oznacza to, że wdowa chcąca przejść na emeryturę męża, którego fundusze z OFE przeszły do IKE, otrzyma znacznie mniej, niż gdyby znalazły się one w ZUSie.

Jeśli zdecydujemy, że wolelibyśmy, aby nasze fundusze przeszły z OFE do ZUSu, a nie IKE, warto o tym pamiętać i w odpowiednim czasie o to zadbać. Jeśli bowiem nie złożymy w tym celu specjalnego wniosku, środki zostaną bez naszej zgody przetransferowane do IKE.

Emerytura po mężu jest jak widać nieco bardziej skomplikowanym tematem, niż mogłoby się na pierwszy rzut oka wydawać. Niestety, biorąc pod uwagę polskie realia, wiedza na ten temat w wielu przypadkach może okazać się nieoceniona. Warto wiedzieć, jakie warunki trzeba spełnić, aby ją otrzymać, a także w jaki sposób obliczana jest jej wysokość.